Inside the Maoist camp

PS: An excerpt from the novel about the Maoist in India... Will be publishing it soon!!

After an hour and a half of walking, a young man dressed in an olive-green uniform, with an old rifle slung across his shoulder, appeared among the bushes. Behind him were five similarly dressed men, several metres apart. The first sentry post to our destination, I suspected.

I took a red pen and an India today magazine with me they bought a banana and a green pen with them. That was our secret code. ‘Lal salaam, lal salaam (Red salute, red salute),’ I greeted them one after another, as they shook my hands and raised their clenched fists in the air. 

The last soldier was wearing a printed black T-shirt bearing the legend, ‘I’m unreliable, inefficient, unpredictable, unorganised, undisciplined, immature, but I’m fun!’ A message in stark contrast to the disciplined line that the soldiers had formed to greet us, it made me smile.

We walked on, passing two more sentry posts, and then we plunged back into forested terrain. Suddenly the early morning light burst through a clearing in the trees. I blinked my eyes in disbelief. In front of us, bathed in sunlight and framed by the granite hills on three sides, lay a colourful spectacle of interwoven trails reaching out like a spider’s web. Carved out of the shrubbery, the trails were lined at waist height by garlands of rainbow bunting. Crepe paper, carefully cut into triangles, neatly glued on to jute rope by dozens of hands. The trails led from one large tent to another.

I had met the Maoists in their camps many times in the forests of Kudremukha and Agumbe but nothing could have prepared me for this. It was a small, festive city in the middle of the hilly forests. I felt as though we had stumbled upon Lindon of Gil-galad, haven kingdom of the elves in Tolkien’s The Lord of the Rings. A far cry from the dazzling skyscrapers and shopping malls of Gurgaon erected to permanently tower over New Delhi, it was equally impressive for its grandeur and impermanence. It could be taken down within a couple of hours and not a trace of it would be detectable to the unfamiliar, untrained eye.

The tents housed the various sections of the guerrilla army. There was also a medical tent, a tailor’s tent and a ‘computer room’ consisting of a dirty, battered, chunky Dell laptop and a bashed-up grey printer all wired to run off a tractor battery. At one end lay a series of small-tented cubicles. Pits were dug for latrines; one even had a white porcelain squat lavatory seat.

In the centre of the web stood a large bright red and yellow tent with a green roof. Seating at least a hundred people, this was the central meeting room. Seven framed black and white photographs hung on one wall of red cloth. Marx, Engels, Lenin, Stalin and Mao Zedong all in a line. Below these international gurus were Charu Majumdar and Kanhai Chatterjee, the two Naxalite leaders of the 1960s whom these Maoist guerrillas now commemorated as the instigators of the Indian struggle. All the photographs were garlanded with marigolds. In one corner of this wall of photos, someone had pinned a rudimentary handmade drawing of a person holding a gun to the head of Prime Minister Narendra Modi. Next to this was a similar portrait of Donald Trump the President of USA whom the Naxalites in India always hated.

At one edge of the camp, there was a large open space – a field – where at least 200 young men were gathered. One group was running around the field in an anti-clockwise direction, side-stepping every ten metres. Another group was doing the same but running in the opposite direction. Those in the middle were in ten disciplined lines, throwing themselves into the air in a synchrony of star jumps. This was the People’s Liberation Guerrilla Army performing their daily morning exercise drills.

The kitchen was perhaps the most striking because of its organisation. Sacks of rice and lentils stacked high on top of each other formed two demarcating walls, while a trickling stream was a third boundary. To provide clean drinking water to the camp, a well had been ingeniously dug into the side of the stream, fortified with large rocks, and was worked by a pulley system. In the middle of the kitchen three trenches of varying lengths had been dug. Each had roaring fires with large aluminium vats atop. Rice and dal or potato curry on the boil, I suspected. Young men were sitting cross-legged on the ground, rolling out chapattis for those who would not eat rice.

We had walked into the conference of the State-level Committee of the Maoists, a meeting that took place once every five years, and which brought together all the guerrillas from the neighbouring districts of the states of Andra and Kerala. For some it had been a fourteen-night-long trek to get here. It was hard to know how many of the total People’s Liberation Guerrilla Army were at this meeting, perhaps about 400. I was told that similar conferences were simultaneously taking place across the country in other parts of Jharkhand and across the forests of central and eastern India in Chhattisgarh, West Bengal, Odisha and Jharkand.

At each conference, the Maoist activities of the previous years would be analysed and evaluated, future plans generated, and solutions to problems found. This was the place where crucial decisions would be collectively discussed, with exhaustive debates, to eventually be put to the vote, with the majority decision binding on all. That was the theory of it at least. Germinated in the Paris Commune, it was called ‘democratic centralism’ by Lenin, who used it to build the Bolshevik Party.

The conferences were also where the Maoist practices of criticism and self-criticism unfolded. These were the elaborate public confessions and denunciations of mistakes that each soldier had made; an attempt to reinforce group cohesion and discipline used by many Maoist-inspired parties, from the Zimbabwe National Liberation Army to the Khmer Rouge. 

The conference was also where promotions were decided and political and military training delivered to the cadres.

Above all, for the Maoist leaders, it was a space in which to redevelop the feeling of a community and commitment to the cause that united the guerrillas, to renew solidarity. Dispersed fighters, working in various parts of the country and sometimes in isolation, came together for a few weeks, ideally to strengthen, form and reform bonds between them. The hope was to create a casteless, classless microcosm of the future utopian community that they were all fighting for.

In contrast to the surrounding caste-divided villages of India, in the guerrilla community caste names were eliminated – every individual became a comrade, born with a new name. While respect for elders was to be shown by calling them ‘dada’ or ‘didi’ (elder brother or elder sister) or by adding the suffix ‘ji’, material differences were to be erased. The idea was that people came to the guerrillas with nothing and were given everything deemed necessary for their existence. One uniform and a set of plain clothes, one blanket, one bedsheet, one plastic sheet, one rucksack and a bar of soap. 

The division of labour according to the caste, class and gender hierarchies that existed in the world outside was also to be eradicated. Cooking rotas were to involve all, men and women alike. And while lower-level cadres were to learn to read, leaders were to dig the toilet pits.

( To be continued)

#MeToo ಅಭಿಯಾನದ ಸುತ್ತ!!

#MeToo ಅಭಿಯಾನ ಏನನ್ನು ಸಾಧಿಸಿತು ಎಂಬ ಪ್ರಶ್ನೆ ಕೇಳಿದರೆ ಅದಕ್ಕೆ ಅನೇಕ ಉತ್ತರಗಳಿರಬಹುದು. ಲೈಂಗಿಕ ಶೋಷಣೆಯ ವಿವಿಧ ಸ್ವರೂಪಗಳನ್ನು ಅದು ತೆರೆದಿಟ್ಟಿತು. ಶೋಷಕರ ಮುಖವಾಡಗಳನ್ನು ಕಳಚಿತು. ಪುರುಷ ಪ್ರದಾನ ಸಾಮಾಜಿಕ ವೆವಸ್ಥೆಯಲ್ಲಿ ಹೆಣ್ಣು ಶೋಷಣೆಯ ಕೇಂದ್ರಬಿಂದುಯಾಗಿದ್ದಾಳೆ ಎಂಬುದೆಲ್ಲಾ ಉತ್ತರಗಳೇ. ಇವೆಲ್ಲಕ್ಕಿಂತ ಮುಖ್ಯವಾದುದು ಈ ಆಂದೋಲನ ವಿಶ್ವವ್ಯಾಪಿಯಾಗಿ ಗಂಡು ಮನಸ್ಸಿನ ನಿಜ ರೂಪವನ್ನು ತೆರೆದಿಟ್ಟದ್ದು.

ನನಗೆ ಈ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಕುಮಾರವ್ಯಾಸ ಭಾರತದ ಸಭಾಪರ್ವದ ದ್ರೌಪದಿಯ ವಸ್ರ್ತಾಪಹರಣದ ಸನ್ನಿವೇಶ ನೆನಪಾಗುತ್ತಿದೆ. ಕಪಟ ದ್ಯೂತದಲ್ಲಿ ಪಾಂಡವರು ಸಕಲವನ್ನು ಕಳೆದುಕೊಂಡು ಕುರುರಾಜನ ಅಡಿಯಾಳುಗಳಾಗುತ್ತಾರೆ. ಯುಧಿಷ್ಠಿರ ಹೆಂಡತಿ ದ್ರೌಪದಿಯನ್ನೂ ಜೂಜಿಗೊಡ್ಡಿ ಸೋತಿರುತ್ತಾನೆ. ಅವನು ಮೊದಲಿಗೆ ತಾನು ಸೋತು ಆನಂತರ ಆಕೆಯನ್ನು ಸೋತಿರುತ್ತಾನೆ‌. ತಾನೇ ಮೊದಲು ಸೋತು ಆ ಬಳಿಕ ದ್ರೌಪದಿಯನ್ನು ಸೋಲಲು ಅವನಿಗೆ ಹಕ್ಕಿಲ್ಲ. ಇತ್ತ ದುರ್ಯೋಧನ ತನ್ನ ತಮ್ಮ ದುಶ್ಶಾಸನನಿಗೆ ಆಕೆಯನ್ನು ಎಳೆದು ತರುವಂತೆ ಆಜ್ಞಾಪಿಸುತ್ತಾನೆ. ಅಂತಃಪುರದಲ್ಲಿ ಕೆಳದಿಯರೊಡನೆ ಕುಳಿತಿದ್ದ ಅತ್ತಿಗೆ ದ್ರೌಪದಿಯಲ್ಲಿಗೆ ದಾಂಡಿಗನಂತೆ ಬರುವ ದುಶ್ಶಾಸನ, ಎದುರು ಸಿಕ್ಕ ಹೆಣ್ಣುಮಕ್ಕಳನ್ನೆಲ್ಲಾ ಒದ್ದು ಕೆಡವುತ್ತಾ ದ್ರೌಪದಿಯನ್ನು ತನ್ನ ಅತ್ತಿಗೆಯೆಂದೂ ಯೋಚಿಸದೆ ಆಶ್ಲೀಲವಾಗಿ ನಿಂದಿಸಿ ಕರೆಯುತ್ತಾನೆ‌. ಆಕೆ ಆ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ತಿಂಗಳಾದ ಹೆಣ್ಣು. ತಾನು "ಪುಷ್ಪವತಿಯಾಗಿದ್ದೇನೆ" ಎಂದು ದುಶ್ಶಾಸನನಲ್ಲಿ ಹೇಳಿಕೊಂಡರೂ ಕೇಳದೆ "ಪುಷ್ಪವತಿಯಾಗಿಲ್ಲಿ ಫಲವತಿಯಾಗು ನಡೆ ಅಲ್ಲಿ ಕುರುರಾಜಭವನದಲಿ" ಎಂದು ಆಕೆಯ ಮುಡಿಯನ್ನು ಹಿಡಿದು ಕ್ರೂರವಾಗಿ ಕುರುಸಭೆಗೆ ಎಳೆದು ತರುತ್ತಾನೆ‌. ಸಭಾ ಮಧ್ಯದಲ್ಲಿ ಹೆಣ್ಣೊಬ್ಬಳು ಅಸಹಾಯಕಳಾಗಿ ಕೈ ಮುಗಿಯುತ್ತಾ ಕಂಗಾಲಾಗಿ ನಿತ್ತಿದ್ದಾಳೆ. ಅವರೆದುರು ಆಕೆ " ಧರ್ಮರಾಜ ಮೊದಲು ತನ್ನ ತಾನು ಸೋತುಕೊಂಡು ನಂತರ ನನ್ನನ್ನು ಸೋತನೋ..? ಅಥವಾ ತಾನು ಸೋಲುವ ಮೊದಲು ನನ್ನನ್ನು ಸೋತು ಆ ಬಳಿಕ ಅವನು ಸೋತನೋ ...?" ಎಂದು ಬಹಿರಂಗವಾಗೇ ಪ್ರಶ್ನೆ ಎತ್ತುತ್ತಾಳೆ ಆದರೆ ಸಭಾಸದರೆಲ್ಲರೂ ಮೌನಕ್ಕೆ ಜಾರುತ್ತಾರೆ. ಒಂದು ಹೆಣ್ಣಿನ ಯಾತನಾಮಯ ಕೂಗು ಕೇಳಿಯೂ ಬಾಯಿಬಿಡದೆ ದುರ್ಯೋಧನನ ಅನ್ನದ ಋಣಕ್ಕಾಗಿ ಜಢಚೇತನರಾಗಿ ಕುಳಿತುಕೊಳ್ಳುತ್ತಾರೆ. ದ್ರೌಪದಿ ಹೇಳುತ್ತಾಳೆ " ಹಿರಿಯರಿಲ್ಲದ ಸಭೆಯದು ಮನುಷ್ಯರ ನೆರವಿ ಹಿರಿಯರು ಹಿರಿಯರಲ್ಲ ಯತಾರ್ಥ ಭಾಷಣಭೀತ ಚೇತನರು" ಎನ್ನುತ್ತಾಳೆ. "ಸ್ರ್ತೀಮತವನುತ್ತರಿಸಬಾರದೇ ಧರ್ಮಮಾರ್ಗದೊಳ್" ಎಂದು ಅರಚುತ್ತಾಳೆ. ಅವಳೆಷ್ಟೇ ಅರಚಿದರೂ ಪ್ರಶ್ನಿಸಿದರೂ ಸಭೆಯಲ್ಲಿ ಸೀರೆ ಸೆಳೆಯುವ ದುಷ್ಕೃತವನ್ನು ಅವರಾರಿಂದಲೂ ತಪ್ಪಿಸಲಾಗುವುದಿಲ್ಲ. ಆ ಮಹಾನುಭಾವರ ಜನ್ಮಕ್ಕೆ ನಾಚಿಕೆಯಾಗಬೇಕಲ್ಲವೇ..? ದ್ರೌಪದಿಯ ಆ ಪ್ರಶ್ನೆಗೆ ಇಂದಿಗೂ ಯಾರೂ ಉತ್ತರಿಸಿಲ್ಲ. ಉತ್ತರಿಸಬೇಕಾದವರು ಗಂಡಸರೇ ಅಲ್ಲವೇ...? ದ್ರೌಪದಿಯ ಆ ಪ್ರಶ್ನೆ ಎಲ್ಲ ಹೆಣ್ಣಮಕ್ಕಳದ್ದೂ ಆಗಿದೆ. ನಾವು ಈಗ ಅವರೆತ್ತುವ ಪ್ರಶ್ನೆಯ ಎದಿರು ನಿತ್ತು ಉತ್ತರಿಸಬೇಕಾಗಿದೆ. ಅಂದು ಕುರುಸಭೆಯಲ್ಲಿ ಗಂಡಸರು ಮೌನವಾಗಿದ್ದರು, ಇಂದು ಮಾತನಾಡಲಾರಂಭಿಸಿದ್ದಾರೆ‌. ಅಂದು ಮೌನವಾಗಿದ್ದು ಅನ್ಯಾಯವೆಸಗಿದರು. ಇಂದು ಬಾಯಿಬಿಟ್ಟು ಅತ್ಯಾಚಾರವೆಸಗುತ್ತಿದ್ದಾರೆ.

ಹೆಣ್ಣೊಬ್ಬಳು ಗಂಡಿನಿಂದ ತನ್ನಮೇಲಾದ ದುರ್ವರ್ತನೆಯನ್ನು ಹೇಳಿಕೊಂಡರೆ ಅದು ಈಗ ನುಂಗಲಾರದ ತುತ್ತಾಗಿದೆ. ಮೀ ಟೂ ಅಭಿಯಾನದಲ್ಲಿ ಪ್ರಶ್ನೆ ಕೇಳುವವರಿಗೆ ಉತ್ತರಿಸದೇ ನೋವು ತೋಡಿಕೊಂಡವರಿಗೆ ಸಂತೈಸದೆ ಅತ್ಯಂತ ಅನಾಗರೀಕವಾದ ಭಾಷೆಯಲ್ಲಿ ಹೆಣ್ಣನ್ನು ಅವಳ ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿಯನ್ನು ಹತ್ತಿಕ್ಕಲಾಗುತ್ತಿದೆ. ಅತ್ಯಾಚಾರವನ್ನು ಅವಳ ಮೇಲೆ ದೈಹಿಕ ದಾಳಿ ಮಾಡಿಯೇ ಮಾಡಬೇಕಿಲ್ಲ ಹೀಗೂ ಮಾಡಬಹುದು ಎಂಬುದನ್ನು ಬಹಳೇ ಜನ ತೋರಿಸಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಿದ್ದಾರೆ‌. ಇದೂ ಹೆಣ್ಣಿನ ಮೇಲಾಗುತ್ತಿರುವ ಸಾಮೂಹಿಕ ಅತ್ಯಾಚಾರವೇ ಅಲ್ಲವೇ...? ಎರಡು ವರ್ಷಗಳ ಹಿಂದೆ ಈ ಆಂದೋಲನ ಆರಂಭವಾದ ಹೊತ್ತಿನಲ್ಲಿ ತಾವು ಅನುಭವಿಸಿದ ಲೈಂಗಿಕ ಶೋಷಣೆ ಕುರಿತು ಬರೆದಿದ್ದ ಲಾರಾ ಗಿಯಾನಿನೊ ತನ್ನ ಮೇಲೆ ನಡೆದ ಆನ್‌ಲೈನ್ ದಾಳಿಯ ತೀವ್ರತೆಯನ್ನು ವಿವರಿಸುವುದು ಹೀಗೆ: ‘ನಾನು ‘ಮೀ-ಟೂ’ ಎಂದು ಹೇಳಲೇಬಾರದಿತ್ತು. ನಾನು ಬಾಯಿ ಮುಚ್ಚಿಕೊಂಡಿರ
ಬೇಕಿತ್ತು ಅಂದುಕೊಂಡೆ’  ಇದು ಕೇವಲ ಲಾರಾಳ ಮಾತಲ್ಲ 'ಮೀ-ಟೂ' ಎಂದು ತನ್ನಮೇಲಾದ ದುರ್ವರ್ತನೆಯನ್ನು ಹೇಳಿಕೊಂ ಪ್ರತಿಯೊಬ್ಬ ಹೆಣ್ಣು ಮಗಳ ಅಭಿಪ್ರಾಯ. ಅವರ ನೋವಿನೊಂದಿಗೆ ನಿಲ್ಲಬೇಕಾದ ಈ ಪ್ರಪಂಚವೇ ಮತ್ತಷ್ಟು ನೋವು ನೀಡಲು ಆರಂಭಿಸಿದೆ. ತನುಶ್ರೀಯಿಂದ ಶ್ರುತಿ ಹರಿಹರನ್ ತನಕದ ಸಿನಿಮಾ ತಾರೆಗಳು ನತದೃಷ್ಟರು(?) ಏಕೆಂದರೆ ಅವರು ಕೆಲಸ ಮಾಡುತ್ತಿರುವ ಉದ್ಯಮದಲ್ಲಿ ‘ಅದೆಲ್ಲಾ ಮಾಮೂಲು. ಅದರಲ್ಲೇನು ವಿಶೇಷ’ ಎಂದು ಹೆಚ್ಚಿನವರು ಪ್ರಶ್ನಿಸುವಂಥ ಮನೋಭಾವವೊಂದು ವ್ಯಾಪಕವಾಗಿದೆ. ತನುಶ್ರೀ, ಸಂಗೀತ, ಶ್ರುತಿ ‘ಇದೇಕೆ ಮಾಮೂಲು ಸಂಗತಿಯಾಗಬೇಕು’ ಎಂದು ಪ್ರಶ್ನಿಸುತ್ತಿದ್ದಾರೆ ಎಂಬುದನ್ನು ಅರ್ಥ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳಲೂ ನಾವು ಮುಂದಾಗುವುದಿಲ್ಲ. ಇದು ಸಂಭವಿಸಿದಾಗಲೇ ಏಕೆ ಹೇಳಲಿಲ್ಲ? ಆಗ ಏಕೆ ದೂರು ಕೊಡಲಿಲ್ಲ? ಇದೊಂದು ಬ್ಲ್ಯಾಕ್‌ಮೇಲ್ ತಂತ್ರ ಎಂಬ ತೀರ್ಮಾನಗಳಿಗೆ ಬಂದು ಚರ್ಚಿಸುವ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯಲ್ಲಿ
ತೊಡಗಿಕೊಳ್ಳುತ್ತೇವೆ ಎಂತಹ ಹೀನಾಯ ಸಮಾಜ ನಮ್ಮದು.

ಮಹಿಳೆಯರು ತಮ್ಮ ವಿರುದ್ಧ ನಡೆದ ಲೈಂಗಿಕ ಶೋಷಣೆಯನ್ನು ತಡೆಯುವಲ್ಲಿ ಕಾನೂನುಗಳು ವಿಫಲವಾದವು, ಸಮಾಜ ವಿಫಲವಾಯಿತು. ಮುಖ್ಯವಾಹಿನಿಯ ಮಾಧ್ಯಮಗಳೂ ಗಮನಿಸಲಿಲ್ಲ ಅಥವಾ ತಮ್ಮ ಧ್ವನಿಯನ್ನು ಆಲಿಸಲು ಸಿದ್ಧವಿಲ್ಲ ಎಂಬ ಕಾರಣಕ್ಕೆ ಸಾಮಾಜಿಕ ಜಾಲತಾಣಗಳ ಮೊರೆ ಹೋದರು. ಹೇಳಿಕೊಳ್ಳುವುದಕ್ಕೆ ಒಂದಾದರೂ ವೇದಿಕೆಯಿದೆಯಲ್ಲ ಎಂಬುದು ಅವರ ಭಾವನೆಯಾಗಿರಬಹುದು. #MeToo ಟ್ರೆಂಡ್ ಆಯಿತು. ಆದರೆ ಆಮೇಲೆ ನಡೆದದ್ದೇನು? ಆಮೇಲೆ ನಡೆದದೆಲ್ಲ ಅವರ ಮೇಲೆಯೇ ವೈಯಕ್ತಿಕ ದಾಳಿ. ಶ್ರುತಿ ಹರಿಹರನ್ ರೊಂದಿಗೆ ನಿಂತು ಹೋರಾಟ ಮಾಡುವುದು ಒತ್ತಟ್ಟಿಗಿರಲಿ ಆಕೆಯದೇ ತಪ್ಪು ಎಂದು ಆಕೆಯ ಮೇಲೆ ಆನ್‌ಲೈನ್ ದಾಳಿ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದಾರೆ. ಅತ್ಯಂತ ಕೆಟ್ಟ ಪದಗಳಲ್ಲಿ ಆಕೆಯನ್ನು ನಿಂದುಸುತಿದ್ದಾರೆ. ಅಷ್ಟೇ ಏಕೇ ಆಕೆಯೊಂದಿಗೆ ನಿಂತು ಧೈರ್ಯ ಕೊಟ್ಟ ಜನಕ್ಕೂ ನಿಂದುಸುತ್ತಿದ್ದಾರೆ. ಪ್ರಕಾಶ್ ರೈ ಹೇಳಿದ್ದರಲ್ಲಿ ತಪ್ಪೇನಿತ್ತು? ಅರ್ಜುನ್ ಸರ್ಜಾ ಕ್ಷಮೆ ಕೇಳಬಹುದಿತ್ತು ಎಂದು ಅವರು ಹೇಳಿದಾಗ ಇಡೀ ಜಗತ್ತೇ ಅವರ ಮೇಲೆ ತಿರುಗಿಬಿತ್ತು. ಅರ್ಜುನ್ ಸರ್ಜಾ ತಪ್ಪು ಮಾಡಿದ್ದಾರೆ ಎಂದು ಅವರು ಎಂದು ಹೇಳಿರಲಿಲ್ಲ. ನಾನು ತಪ್ಪಾಗಿ ನಡೆದುಕೊಂಡಿದ್ದೇನೆ ಎಂಬ ಭಾವ ನಿಮ್ಮಲ್ಲಿ ಹುಟ್ಟಿದ್ದರೆ ಕ್ಷಮಿಸಿ ಅಂತ ಕ್ಷಮಾಪಣೆಯನ್ನು ಮುಂದಿಡುವುದು ಆರೋಗ್ಯವಂತ ಜೀವನದ ಲಕ್ಷಣ. ಸಿನಿಮಾದಲ್ಲಿ ಯಾವ ಕಾರಣಕ್ಕೋ ಯಾವ ಹೊತ್ತಿನಲ್ಲೋ ಯಾವುದೋ ಒಂದು ಸ್ಪರ್ಶ ಕೆಟ್ಟದು ಅಂತ ನಾಯಕಿಗೂ ಅನಿಸಿರಬಹುದು. ನಾಯಕನಿಗೂ ಅನಿಸಿರಬಹುದು. ಅದನ್ನು ಒಬ್ಬಾಕೆ ಹೇಳಿದಾಗ, ಹೌದೇ, ಹಾಗೇನಾದರೂ ಆಗಿದ್ದರೆ ಅದು ಉದ್ದೇಶಪೂರ್ವಕ ಅಲ್ಲ. ನನಗದು ಗೊತ್ತು ಆಗಲಿಲ್ಲ ಎಂದು ಬಿಡುವುದ್ಕಕೆ ಅಹಂಕಾರ ಯಾಕೆ ಅಡ್ಡಿಬರಬೇಕು?

ಶ್ರುತಿ- ಅರ್ಜುನ್ ಪ್ರಕರಣದಲ್ಲಿ ಯಾರು ನಿಜವೇಳುತ್ತಿದರೋ, ಯಾರು ಸುಳ್ಳು ಹೇಳುತ್ತಿದರೋ ಅದು ನಿರ್ಧಾರವಾಗುವ ಮೊದಲೇ ಆಕೆಯನ್ನು ಕೀಳುಮಟ್ಟದಲ್ಲಿ ನಿಂದುಸುವುದು ಎಷ್ಟು ಸರಿ? ಇಂದು ಶ್ರುತಿಗೆ ಆದದ್ದು ನಾಳೆ ನಮಗೂ ಆಗಬಹುದು. ಆನ್ಲೈನ್ ದಾಳಿ ನಡೆಯುತ್ತದೆ ಎಂದು ಆಕೆಗೆ ಗೊತ್ತಿದರು ಆಕೆ ದೈರ್ಯವಾಗಿ ತನ್ನ ನಿಲುವನ್ನು ವ್ಯಕ್ತ ಪಡಿಸಿದ್ದಾರೆ ಅದಕ್ಕೆ ನಾವು ಮೆಚ್ಚಬೇಕೆ ಹೊರತು ಆಕೆಯನ್ನು ನಿಂದಿಸುವುದಲ್ಲ. ಸತ್ಯ ಇಂದಲ್ಲ ನಾಳೆ ಹೊರಬರುತ್ತದೆ. ಅದು ತಿಳಿಯುವ ಮುನ್ನವೇ ಆಕೆಯ ಧ್ವನಿಯನ್ನು ಅಡಗಿಸುವುದು ಸರಿಯಲ್ಲ. ಇದರಿಂದ ಮುಂದೆ ತಮ್ಮ ಕಷ್ಟಗಳನ್ನು ಹೇಳಿಕೊಳ್ಳಲು ಬರುವ ಮಂದಿಗೆ ಮತ್ತಷ್ಟು ಭಯವಾಗುತ್ತದೆ ವಿನಃ ಧೈರ್ಯ ಬರುವುದಿಲ್ಲ.

ಮೀ ಟೂ ವಿರೋಧಿಸುವವರೆಲ್ಲರೂ ಒಮ್ಮೆ ಕಾಂಡೇಕರರ 'ಯಯಾತಿ' ಕಾದಂಬರಿಯನ್ನೋದಬೇಕು. ಆಗ ಗೊತ್ತಾಗುತ್ತದೆ ಯಯಾತಿಯ ಲಂಪಟತನ ತನ್ನಲ್ಲೂ ಇರುವುದು‌. ಯಯಾತಿ ನಮ್ಮ ಒಳಗಿನ ಲಂಪಟತನದ ಪರಾಮರ್ಷೆಗೊಂದು ದೊಂದಿ. ಹೆಣ್ಣುಮಕ್ಕಳೆಲ್ಲರೂ ಅಹಲ್ಯೆಯರಾಗಿರಬೇಕು ತನ್ನದಲ್ಲದ ತಪ್ಪಿಗೂ ತಾವೇ ತಪ್ಪಿತಸ್ಥೆಯರೆಂದು ಒಪ್ಪಿಕೊಳ್ಳಬೇಕು. ಸೀತೆಯಂತೆ ಬಂದದ್ದನ್ನೆಲ್ಲಾ ಆದದ್ದನ್ನೆಲ್ಲಾ ಅನುಭವಿಸಬೇಕು. ಕುಮಾರವ್ಯಾಸನ ದ್ರೌಪದಿಯಂತೆ ಅವಳು ಈ ಪ್ರಜಾಪ್ರಭುತ್ವದಲ್ಲಿ ಪ್ರಶ್ನೆ ಕೇಳಬಾರದು ಪ್ರತಿಭಟಿಸಬಾರದು "ಸ್ರ್ತೀಮತವನುತ್ತರಿಸಬಾರದೇ ಧರ್ಮಮಾರ್ಗದೊಳ್" ಎಂದು. ಯಾಕೆಂದರೆ ಇದು ಪ್ರಜಾ ಪ್ರಭುತ್ವವಲ್ಲ. ಪುರುಷ ಪ್ರಭುತ್ವ.

ಸಾಮಾಜಿಕ ಜಾಲತಾಣಗಳಲ್ಲಿರುವ ಹೆಚ್ಚಿನವರು ಸಂವೇದನಾಶೀಲತೆಯನ್ನು ಕಳೆದುಕೊಂಡಂತೆ ಆರ್ಭಟಿಸಿದ್ದು ಈ ತಾಣಗಳು ಗಂಡು ಮನಸ್ಸಿನ ಆಡೊಂಬಲವಾಗಿರುವುದನ್ನು ಸೂಚಿಸಿದವು. ಶ್ರುತಿ ಹರಿಹರನ್ ಪ್ರಕರಣದಲ್ಲಿ ಮುಖ್ಯವಾಹಿನಿಯ ಮಾಧ್ಯಮಗಳಲ್ಲೂ ಇದು ಪ್ರತಿಫಲಿಸಿತು. ಇನ್ನೂ ದುರದೃಷ್ಟಕರ ಸಂಗತಿಯೆಂದರೆ ನಿರ್ಭಯಾ ಪ್ರಕರಣ ನಡೆದಾಗ ಅತ್ಯಾಚಾರಿಗಳನ್ನು, ಲೈಂಗಿಕ ಶೋಷಕರನ್ನು ಗಲ್ಲಿಗೇರಿಸಬೇಕೆಂದು ಗಂಟಲು ಹರಿದು
ಕೊಳ್ಳುತ್ತಿದ್ದವರೇ ತಮ್ಮ ಲೈಂಗಿಕ ಶೋಷಣೆಯ ಕಥೆ ಹೇಳಿದವರ ಮೇಲೆ ಅತ್ಯಾಚಾರಿಗಳಂತೆ ಏರಿ ಹೋದರು. ಇಬ್ಬರು ನಾಯಕ ನಟರ ದೈವಭಕ್ತಿಯಿಂದ ಆರಂಭಿಸಿ ರಾಜಕೀಯ ಆಯ್ಕೆಗಳ ತನಕ ಎಲ್ಲವೂ ಅವರ ನಿರಪರಾಧಿತ್ವದ ಸಂಕೇತಗಳಂತೆಯೂ ಆರೋಪ ಹೊರಿಸಿದವರ ಹೆಣ್ತನವೇ ಅವರ ಆರೋಪ ಸುಳ್ಳಾಗಿರುವುದಕ್ಕೆ ಸಾಕ್ಷಿ ಎಂಬಂತೆಯೂ ಬಿಂಬಿಸಲಾಯಿತು.

ಎಲ್ಲಾ ಸಂಘಟಿತ ಉದ್ಯಮಗಳಿಗೂ ಅನ್ವಯಿಸುವ ವಿಶಾಖಾ ಮಾರ್ಗದರ್ಶಿ ಸೂತ್ರಗಳ ಅನ್ವಯ ಇರಲೇಬೇಕಾದ ಆಂತರಿಕ ದೂರು ಸಮಿತಿಯನ್ನು ಯಾವ ಸಿನಿಮಾ ನಿರ್ಮಾಣ ಕಂಪನಿಯೂ ಹೊಂದಿಲ್ಲ ಎಂಬ ವಿಚಾರವನ್ನು ಯಾರೂ ಎತ್ತಲಿಲ್ಲ. ಅಂದೇ ದೂರು ಕೊಡಬೇಕಾಗಿತ್ತು ಎಂಬ ಕಾನೂನಿನ ವಾದ ಮಂಡಿಸುವವರಿಗೂ ಇದು ಹೊಳೆಯಲಿಲ್ಲ. ಅಷ್ಟೇಕೆ ಈ ಮಹಿಳೆಯರಿಬ್ಬರಿಗೆ ಸಂಶಯದ ಲಾಭವನ್ನು ಕೊಡುವುದಕ್ಕೂ ಒಪ್ಪಲಾರದವರೇ ಹೆಚ್ಚಿದ್ದರು. ಇವೆಲ್ಲವೂ ಕೊನೆಗೂ ಸೂಚಿಸುವುದು ಅದನ್ನೇ. ನಾವು ಬೀದಿಗಳನ್ನು ಮಹಿಳೆಯರಿಗೆ ಸುರಕ್ಷಿತವಾಗಿಡುವುದರಲ್ಲಿ ಸೋತಂತೆ, ಕೆಲಸ ಸ್ಥಳಗಳನ್ನು ಲಿಂಗ ಅಸಮಾನತೆಯಿಂದ ಮುಕ್ತಗೊಳಿಸುವುದಕ್ಕೆ ಸೋತಂತೆ, ಸಾಮಾಜಿಕ ಜಾಲತಾಣಗಳನ್ನು ಮಹಿಳೆಯ ಮುಕ್ತ ಅಭಿವ್ಯಕ್ತಿಗೆ ನಿಲುಕಲಾರದ ಸ್ಥಳವನ್ನಾಗಿ ಮಾಡಿಬಿಟ್ಟಿದ್ದೇವೆ ಅಷ್ಟೇ. ಆದರೂ ಮಹಿಳೆಯರು ಸೋತು ಗೆದ್ದಿದ್ದಾರೆ. ಸಾಮಾಜಿಕ ಜಾಲತಾಣಗಳಲ್ಲಿ ಬಹುಸಂಖ್ಯೆಯಲ್ಲಿರುವ ಗಂಡಸರು ನಿಜಕ್ಕೂ ಎಂಥಾ ಮನಃಸ್ಥಿತಿಯವರು ಎಂದು ಅವರ ತಾಯಿ, ಅಕ್ಕ, ತಂಗಿ, ಪತ್ನಿ ಮತ್ತು ಮಕ್ಕಳೆದುರೇ ಅನಾವರಣಗೊಳಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಅಷ್ಟರ ಮಟ್ಟಿಗೆ #MeToo ಯಶಸ್ವಿಯಾಗಿದೆ.

ಅಲೆಮಾರಿ ಜೀವನದ ಹತ್ತಾರು ಕಥೆಗಳು.

ಮೊದಲ ಭಾಗ:

ನಾನು ಅಲೆಮಾರಿ, ನಿತ್ಯ ಅಲೆಮಾರಿ. ಮಾನಸಿಕ ಮತ್ತು ದೈಹಿಕ ಅಲೆಮಾರಿ. ಕಳೆದೊಂದು ವರ್ಷದಿಂದ ಅದೆಷ್ಟು ಜಾಗವನ್ನು ಸುತ್ತಿದೆನೋ, ಅದೆಷ್ಟು ಹೋಟೆಲ್ಗಳಲ್ಲಿ ವಾಸಮಾಡಿದ್ದೆನೋ, ಅದೆಷ್ಟು ಸಾವಿರ ಅಪರಿಚಿತರೊಂದಿಗೆ ಮಾತನಾಡಿದ್ದೇನೋ, ನನ್ನ ಕನಸುಗಳನ್ನು ಹಂಚಿಕೊಂಡಿದ್ದೇನೋ, ಅದೆಷ್ಟು ಭಾಷೆಗಳನ್ನು ಕಲಿಯಲು ಯತ್ನಿಸಿ ಸೋತಿದ್ದೆನೋ.  I never know.

ಒಂದು ಕಡೆ ತೊಪ್ಪೆಯಂತೆ ಬಿದ್ದಿರುವುದು ನನ್ನ ಸ್ವಭಾವವಲ್ಲ. ನಾನು ಪಾದರಸ.  ತುಂಬಾ ಹಿಂದೆ ಶೃಂಗೇರಿಯಿಂದ ಆಗುಂಬೆಗೆ ಬರಿಗೈನ ಫಕೀರನಂತೆ ನಡೆದು ಹೋಗಿದ್ದೆ. ರಾತ್ರಿ ಉಳಿಯಲು ರೂಮಿಲ್ಲದೆ ಶಿವಮೊಗ್ಗೆಯಿಂದ ಚಿಕ್ಕಮಗಳೂರು, ಕೊಪ್ಪ, ಬಾಳೆಹೊನ್ನೂರು ಎಂಬಂತೆ ಅದೆಷ್ಟ್ ಜಾಗಕ್ಕೆ ಸುಮ್ಮನೆ ಬಸ್ಸಿನಲ್ಲಿ ಕೂಳಿತು ಸವಾರಿ ಮಾಡಿದ್ದೇನೆ.  ಕೈಯಲ್ಲಿ ಹಣವಿಲ್ಲದೆ, ಉಳಿಯಲು ರೂಮಿಲ್ಲದೆ ಎಂದೋ ಹಾಕಿಸಿದ ಪೆಟ್ರೋಲ್ನಲ್ಲೇ ಇಡೀ ರಾತ್ರಿ ಅದೆಷ್ಟು ನೂರು ಕಿಲೋಮೀಟರು ಪ್ರಯಾಣಿಸಿದ್ದೇನೋ Nobody knows.  ಕೈತುಂಬಾ ದುಡ್ಡಿದ್ದಾಗಲೂ ಶೃಂಗೇರಿ ಬಳಿಯ ಸಿರಿಮನೆ ಜಲಪಾತಕ್ಕೆ ಹೋಗಿದ್ದೇನೆ. ಏನೂ ಇಲ್ಲದಾಗಲೂ ಅದೇ ಜಲಪಾತದ ಬಳಿ ಕೂತು ಸಾವಿರ ಕನಸುಕಂಡಿದ್ದೇನೆ. ಯಾವಾಗಲು ಅದೇ ಸಂತೋಷ, ಅದೇ ನೆಮ್ಮದಿ,  ಅದೇ ಒಲವು . ಪ್ರಯಾಣ ನನಗೆ ಎಂದು ಬೋರ್ ಮಾಡಿಲ್ಲ. Probably ಮಾಡೋದು ಇಲ್ಲ ಅನ್ಸುತ್ತೆ.

ನನ್ನ ಜೀವನದಲ್ಲಿ ಎಂದು ಗಾಂಜಾ, ಸಿಗರೇಟ್ಗಳಿಗೆ ಅಡಿಕ್ಟ್ ಆಗಲಿಲ್ಲ. ನಾನು ಅಡಿಕ್ಟ್ ಆದದ್ದೂ ಪ್ರಯಾಣಕ್ಕೆ. ನೂರಾರು ದಿನ ಒಬ್ಬನೇ ಮಾತಾಡಿಕೊಂಡು ದಾರಿಯಲ್ಲಿ ಅಳುತ್ತಾ, ಬಿಕ್ಕುತ್ತಾ, ನನ್ನೊಳಗೆ ನಾನೇ ನಗುತ್ತಾ, ಹಾಡು ಕೇಳುತ್ತಾ, ಅದನ್ನು ಹಾಡಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾ ಒಂದು ಆನಂದಮಯ ಜೀವನ ಯಾತ್ರೆ ಸಾಗಿಸಿದ್ದು, ಸಾಗಿಸುತ್ತಿರುವುದು ನನಗೆ ದೊಡ್ಡ ಸಂತೃಪ್ತಿ ತಂದುಕೊಟ್ಟಿದೆ. ರಸ್ತೆಯಿಂದ ರಸ್ತೆಗೆ, ರೈಲಿನಿಂದ ರೈಲಿಗೆ, ಬಸ್ಸಿನಿಂದ ಬಸಿಗ್ಗೆ, ರೈಲ್ವೆ waiting room ನಿಂದ waiting roomಗೆ, ಹಾಸಿಗೆಯಿಂದ ಹಾಸಿಗೆಗೆ, ಹೆಂಡದಂಗಡಿಯಿಂದ ಹೆಂಡದಂಗಡಿಗೆ, ಪುಸ್ತಕದಿಂದ ಪುಸ್ತಕಕ್ಕೆ, ಲೈಬ್ರರಿಯಿಂದ ಲೈಬ್ರರಿಗೆ ನಡೆದು ಹೋದ ಚೈತ್ರ ಯಾತ್ರೆ ನನ್ನದು.  no regrets. ಈಗಾಗಲೇ ನಾನು ನೆಲೆಗೊಂಡಿದ್ದೇನೆ ಎಂದು ನನಗೆ ಅನ್ನಿಸುವುದಿಲ್ಲ. ಇಲ್ಲೇ ಸುಮ್ಮನೆ ಬೆಂಗಳೂರಿನಲ್ಲಿ ಕುಳಿತು ಕೊಂದವನು ಕೇರಳವನ್ನು ನೆನೆಪಿಸಿಕೊಂಡು ಅದೆಷ್ಟು ಬರಿ ಹೋಗಿದ್ದೆನೋ.  ಇನ್ನೊಮ್ಮೆ ನೀನು ಕೇರಳಕ್ಕೆ ಹೋದರೆ ನಿನ್ನನ್ನು ಅಲ್ಲೇ ಮಾದುವೆ ಮಾಡಿಸಿ ಅಳಿಯ ಮಾಡಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾರೆ ಎಂದು ಈಗಲೂ ಹಾಸ್ಯ ಮಾಡುವ ಗೆಳೆಯರಿದ್ದಾರೆ.

ನನಗೆ ನಿತ್ಯ ಪಯಣಿಸುವ ಹಂಬಲ, ಯಾವುದೇ ಗಮ್ಯವಿಲ್ಲದೆ ಪ್ರತಿನಿತ್ಯ ಪಯಣಿಸುತ್ತಾ. ಹೊಸ ಹೊಸ ಜಾಗಗಳಿಗೆ ಹೋಗುತ್ತಾ, ಜನಗಳನ್ನೂ ಭೇಟಿಯಾಗುತ್ತಾ, ಅವರೊಂದಿಗೆ ಹರಟುತ್ತಾ, ನಗುತ್ತಾ, ಊಟವನ್ನು ಹಂಚಿಕೊಳ್ಳುತ್ತಾ ಪಯಣಿಸುತ್ತಿರಬೇಕು. ಸಾವಿರಾರು ಜಾಗಗಳು, ನೂರಾರು ಭಾಷೆಗಳು, ವಿವಿಧ ರೀತಿಯ ಊಟಗಳು, ಅಪರಿಚಿತರು ಹಂಚಿಕೊಳ್ಳುವ ಹತ್ತಾರು ಕಥೆಗಳು, ನೋವುಗಳು, ಖುಷಿಯ ಕ್ಷಣಗಳು, ಜೀವನದ ಅನುಭವಗಳು. these things makes me happy even today! ನಾನು ಬದುಕಿನ ಬಗ್ಗೆ ಎಂದು rough discipline ಹೊಂದಿಲ್ಲ. ಏನನ್ನೂ ಪ್ಲಾನ್ ಮಾಡದೇ ಕಳೆದ 6 ತಿಂಗಳಲ್ಲಿ ಅದೆಷ್ಟು ರಾಜ್ಯ ಸುತ್ತಿದ್ದೇನೆ. ನಾನು ಸಾವಿನ ಮುಂದೆ ಎಂದೂ ಕೈ ಕಟ್ಟಿ ನಿಂತಿಲ್ಲ. ಸಾವಿಗೇನಂತೆ ಬಚ್ಚಲು ಮನೆಯಲ್ಲಿ ಎಡವಿ ಬಿದ್ದರು ಸಾಯಬಹುದು.

ನನಗೆ ಒಂದಿಡೀ ವರ್ಷ ಯುರೋಪ್ ಅನ್ನು ನಿರುಮ್ಮಳವಾಗಿ ಸುತ್ತಬೇಕೆಂಬ ಆಸೆಯಿದೆ. ಆಫ್ರಿಕಾದ ಕೀನ್ಯಾ,  ಉಗಾಂಡಾ ಕಾಡುಗಳಲ್ಲಿ ಸುಮ್ಮ ಸುಮ್ಮನೆ ಕೇಕೆ ಹಾಕುತ್ತಾ ಅಲೆಯಬೇಕಿದೆ. ನಾನು ಕವಿಯಲ್ಲ- prose is my pitch. ಆದರೂ ಪ್ರಕೃತಿಯ ಕವಿತೆಯನ್ನು ಅದ್ಭುತವಾಗಿ ಅರ್ಥ ಮಾಡಿಕೊಂಡಿದ್ದೇನೆ. ಜೋರು ಮಳೆಯ ನಡುವೆಯೂ ಬೈಕಿನಲ್ಲಿ ಹೋಗುತ್ತಾ, ಕೂಗುತ್ತಾ ಸಂತೋಷ ಪಟ್ಟವರನ್ನು ನೋಡಿದ್ದೇನೆ. ಸಾಗರ ದಢದಲ್ಲಿ ಕೂತು ಸಮುದ್ರದ ರೌದ್ರ ಅಲೆಗಳ ನಡುವೆಯೂ ಶಾಂತವಾಗಿ ಉದಯಿಸುವ ಸೂರ್ಯನನ್ನು ಕಂಡಿದ್ದೇನೆ. ಅದೆಲ್ಲೋ ಕಾಡಿನ ಮಧ್ಯೆ ದಶಕಗಳಿಗೊಮ್ಮೆ ಅರಳುವ ನೀಲಿ ಕುರುಂಚಿ ಹೂವಿನ ಬಿಂದುವನ್ನು ಹೀರುವ ದುಂಬಿಯಲ್ಲಿ ಪ್ರೀತಿ ಕಂಡಿದ್ದೇನೆ. ಲಕ್ಷಾಂತರ ಜನರು ಒಮ್ಮೆಲೇ ಓಡಾಡುವ howrah bridgeನ ಫುಟ್ಬಾತ್ ನಲ್ಲಿ ತರಕಾರಿ ಮಾರುವವನ ಕಣ್ಣಿನಲ್ಲಿ ನಗುವನ್ನು ಕಂಡಿದ್ದೇನೆ. ಇದನೆಲ್ಲ ನಾವು ಹುಡುಕಿಕೊಂಡು ಹೋಗಬೇಕೆ ಹೊರತು ಇದಾವುದೂ ನಮ್ಮ ಬಳಿ ಬರುವುದಿಲ್ಲ. 

ಇದೆಲ್ಲಾ ಅನುಭವ ಕೂಡ ನನ್ನ ಅಲೆಮಾರಿತನಕ್ಕೆ ಸಿಕ್ಕ ದೊಡ್ಡ ಬಹುಮಾನ. ಒಮ್ಮೆ ನಿಮ್ಮ ದೈನಂದಿಕ ಬದುಕಿನ ನಡುವೆ ಜಗತ್ತನ್ನು ಮೂರನೇ ವ್ಯಕ್ತಿಯಾಗಿ ನೋಡಿ. ಬದುಕು ಬಲು ಸುಂದರ ಮತ್ತು ರೋಚಕ!

Stories from Bhutan

The Iconic Tiger's Nest in Bhutan

I often slip into daydreams about a mystical dragon kingdom in the Himalayas. It is still hard to believe I’ve realized my dreams and actually witnessed the magic that is Bhutan. Even so, I continue to dream. If anything, the yearning for this protected haven has multiplied tenfold while it mocks me for leaving it behind.

Bhutan. Where Buddhist prayer flags flutter in the wind, where monks in flaming red chant Om Mani Pae Mey Hun, where spinning prayer wheels create music with the wind, where menacing beasts and fiery dragons adorn walls and ward off evil, where the Royal family and the Government care more for the kingdom’s happiness than for its standing in wealth and modernisation, where tourism is high value and low impact, where the Phallus is worshipped and homes are built without blueprints or nails, where the food is a lip-smacking assault of spices and the tea is rich in butter. The last Shangri La, the Land of the Thunder Dragon, the country that doesn’t belong.

Bhutan worships phallus for fertility
Yup! that's a penis! No, it's not a pornography

Bhutan almost feels like an anomaly in our planet. Everything you experience in this remote Himalayan kingdom hits you like a breath of fresh air, both literally and figuratively. This is where I hope to spend my last days, following the rhythmic movement of dancing prayer flags adding color to the snow-capped mountains in the distance.

My love story with this country began many years ago, when I saw an image of the mighty Taktshang temple perched precariously at the edge of an ominous cliff. So mystical and enigmatic, somehow exuding energies even through a grainy image. Over the years, I would often wonder how a country could be defined by its happiness. Such an abstract thought, such an optimistic notion.

A poster outside Bhutan’s National Library in Thimphu

But Bhutan makes it work. It makes Happiness tangible. You can feel it in the crisp mountain air, the rich flavor of ema datshi, the gazillion stray dogs waiting to be petted, the impeccably manicured terrace fields, the serene silence punctuated by tinkling prayer wheels and the slow pace of life which lets you savor every moment.

Happiness in acceptance

Bhutan bursts with happiness. Ridiculously so. Worldly norms are defied here, your own preconceived notions and opinions fall flat as you see faith embraced, traditions followed and modernity shunned. You learn to travel with a Guide and not scrunch up your stubborn backpacker nose in distaste. You see all the locals proudly wearing their national dress, the Gho and the Kira during business hours. You see complying monks break free during an interval and share a laugh over a Coca-Cola.

Stud Monks of Bhutan!

There is a perplexing lack of negativity and rebellion in everything the Bhutanese do. Perhaps it is the teachings of Buddhism that have been passed down by generations. The sheer love and respect for humans, animals and nature. To leave things be.

Flying into Bhutan

These puzzling observations began to befuddle me soon after my plane landed into the dangerously beautiful Paro Valley. I chose to fly into Bhutan to get a glimpse of Mt. Everest from above- one of the biggest USPs the air route offers. The dazzling reflection of the morning sun on the world’s mightiest peaks definitely makes it worth choosing this over the charm of a land crossing and a train to the Indo-Bhutan border (next time!)

Who’s starting an Air Drop service to the summit of Mt.Everest? Sign me up.

*Note: Pick a seat on the left when you land in to catch the dramatic view which is duly announced by the pilot. And if you’re lucky enough to get a seat on the right side of the plane on your way out, you’ll see the spectacular sight paint your window again.

Traveling with a Guide and loving it

A cheerful  man greets me at the exit of the tiny airport  wearing a dark grey Gho and a wide smile. Over the next few days, this man Wangchu is my window into the deeply guarded cultural and spiritual nuggets I hope to unravel on my journey. From him, I would learn to travel differently. Slowly. Not as a leader, but as a follower (a notion I would have scoffed at with my popularly shaped opinion of solo travel.) He would teach me to stop Googling answers, point out the camouflaged inscriptions on an intricate wall, help me have a broken conversation with a dear old man who sells me a bunch of pears, introduce me to locals and their homes, tell me where to find the cheapest  deal, and give me a full insight into Bhutan’s illustrious history and no-frills way of life.

My guide Wangchu for 7 days

The unassuming Capital City

On the first day, we headed straight to Thimphu, about an hour’s drive from Paro. The first few things I noticed- no traffic lights, no loud honks (a regular Indian ambient noise that rings loud in its absence), an abnormally large number of stray dogs and the uniformity in architecture. The capital city has a population of just about 1 lakh people. It is simple and quiet, with one main market street that houses some of the best hotels, restaurants, cafes, and bakeries.

Over the next two days, I explored all that there is to see in Thimphu, exclaimed over the fine architecture and expansive courtyard of the Thimphu Dzong (“wait till you get to Punakha, this is nothing!” said Wangchu), felt the energies from the mighty Buddha Dordenma that towered over me, met a rockstar artist who has figured out how to win at life despite his cerebral palsy, cheered on a bunch of players practising the national sport Archery, ate my weight in cheese and chillies, fell for butter tea and peach wine, played staring games with the national animal Takin at the reserve, and even managed to enter a questionable undercover bar (locally known as a Drayang)

Amidst all this, Wangchu pointed out the King’s abode, an inconspicuous palace that doesn’t quite assert itself like royalty usually does. Pictures of the royal family adorn pretty much ever shop and restaurant, and I asked Wangchu if this is mandatory. He looked puzzled as he answered, “We love our King. You know, the baby boy turns four in a couple of months. There will be a big celebration!’’

As someone who has always questioned monarchy, Bhutan showed me a glimpse of a responsible monarch truly loved by his people. In fact, his father Jigme Singye Wangchuck abdicated his throne to him in 2008 after successfully ruling Bhutan for 34 years and is responsible for introducing a constitutional monarchy in the country, even though the people were perfectly content with his rule. He taught them to vote and have a bigger say in their governance. How’s that for a people-serving ruler?

A picturesque valley, crystal clear rivers and a madman

Punakha quickly became my favourite. Everything from the pristine early morning drive in the winter sun, the stop at Dochula Pass with an uninterrupted  view of Bhutan’s highest peaks, and the walk up to the Druk Wangyal Lhakhang for a bird’s eye view of the symmetric 108 Chortens (stupas) built in memory of Bhutanese soldiers who lost their lives in an Assamese insurgency war, to the gorgeous views as the car snaked through mountainous roads and finally descended into Punakha Valley three hours later.

The 108 memorial stupas in Dochula Pass arranged in concentric circles.

We had arrived into a breathtakingly beautiful valley town wrapped in a blanket of peace and calm. Despite the stunning natural beauty, my eyes were drawn to the rather shocking display of painted phalli outside homes.

Wangchu narrated the story as we began our hike through terrace fields to get to Chimi Lakhang, the temple of the Divine Madman. Drukpa Kunley, who is beloved as Bhutan’s patron saint, is said to have used his ‘divine thunderbolt of wisdom’ to subjugate a demoness. It stands as a symbol of his tantric ways, sexual exploits and triumph over evil. Essentially, he went about flouting all known rules to ask the people some uncomfortable questions about their traditional way of life. Today, many locals and tourists flock to the temple to seek fertility and/or good health for their children. I sought blessings for my own unborn children (I’m obssessed with them, yes), rolled a die inside the temple for good luck, and clicked a dozen pictures of penises to shock show you how normal it is in Bhutan.

Phallus souvenirs!

A beautiful chir pine tree against gorgeous blue skies at the temple grounds of Chimi Lakhang.

A Dzong so pretty I’m still catching my breath

Wangchu was right. The Punakha Dzong does put all the other Dzongs to shame with its staggering presence and postcard location at the confluence of two rivers, Mo Chhu and Pho Chhu (Mother and Father river), looming over the enchanting valley. “This would be a painter’s delight’’ I thought as I walked on the wooden suspension bridge and entered the fortress. Punakha Dzong is the winter home of the monastic body, and has seen the coronation of all of Bhutan’s kings. I struggled to keep my jaw shut as I spent over two hours inside the citadel, cancelling another plan Wangchu had made for our evening. This was a special place. Visually and emotionally uplifting, a lesson in history and faith, and a photographer’s dream come true.

The commanding entrance to Punakha Dzong in Bhutan.

I walked into a painting called Punakha Dzong

The next day, I woke up to a dreamy sunrise in the clouds with a wide smile on my face, (yet another first in Bhutan: early mornings and a smile. How people change!) walked on the rickety Punakha Suspension Bridge arching over a gurgling river, and hiked up a hillock to see an old temple.

I realised I was truly beginning to feel like a mountain girl- a hike here, a walk along the river there, humming songs and spending time just staring out at the distance from every new viewpoint I scaled. Punakha felt like a cocooned valley, far from the shrillness of the outside world. Leaving it wasn’t easy, but it was a temporary goodbye, for this is the kind of place that lets you peek into the future and see yourself back in its lap again.

Discovering my favourite city and Bhutan’s highest roads

Paro was my last base. A city I instantly fell in love with. More open and even less crowded than Thimphu, with mountains and valley views all around. Quaint cafes and shop after shop full of trinkets and handicrafts line the central town street. The National Museum housed in a 17th century watch tower showed me how little I had witnessed of Bhutan’s rich bio-diversity, and how a trip in the winter had denied me an experience intrinsic to Bhutanese culture- the masked festivals and dances which happen pretty much all year around, one of them in Paro’s own magnificent Rinpung Dzong.

On another day, we drove up to Bhutan’s highest motorable road, Chele La Pass. Hundreds of tall white flags and smaller colourful flags whipped around in the windy clearing, from where one could see a jaw dropping view of Bhutan’s most revered mountain- the mighty Jomolhari (7326 m)

“Today the wind is good and the sky is clear, and it is an even numbered day” announced Wangchu, deciding it was a great day to put up the player flags we had purchased the previous day, and send our prayers into the wind.

In Bhutan's highest point 

Leaving a part of me and my dreams up high in the mountains of Bhutan, we drove on to Haa Valley, an even more secluded township also aptly named “Hidden-Land Rice Valley.” The Indian Army maintains a military base in the valley to secure Bhutan against potential invasions from China. It is the smallest Dzongkhag in the country with a population of under 15,000 people and is also the least visited. Adorned with alpine forests and tranquil mountain peaks, it has an unspoiled air that instantly infuses you with happiness. We visited the Black Temple and White Temple, both dating back to 7th century AD. It felt like the whole place was my own, with not another soul in sight. I lit a butter lamp and sent out some more good energies before we set out for a lovely lunch including Haa’s special buckwheat momos.

That temple on that cliff

I saved Bhutan’s iconic cliff temple for the end. It was going to be an arduous trek in thin air, best worked up to with all the prep hikes I had done in Punakha.

This landmark pilgrim site is what brought me to Bhutan in the first place. Before I knew anything else about the country, I knew of this temple and I romanticized it. A beautiful monastery just casually perched on the edge of a steep high cliff, unaware of how precariously poised it is and how impossible it seems to even imagine how it got there.

Tiger’s Nest or Taktsang Lhakhang was built in 1692. Legend has it that seer sage Guru Rinpoche who is believed to have introduced Buddhism to Bhutan, meditated in a cave at this site in 7th century A.D for three years, three months, three days and three hours in order to subdue evil demons residing within it. He is said to have flown to the site atop a tigress, which is what gave the temple its name.

Despite being on my period, I strangely had zero qualms about making this journey. There seemed to be an inexplicable energy and skip in my step throughout that day. I ensured we had a really early start, and with adequate breaks and many huffs and puffs, my impatient feet quickly found their way to the temple. Amidst the other early risers and the non-stop clicks of their cameras at the main viewpoint, I found a strange sense of calm envelop me. 

This is the only part of my trip to Bhutan that I struggle to detail out. The vibrations on this journey are indescribable. I could try, but I’d be guilty of hyperbole. Maybe because I’ve never seen myself as a religious person, and I have very little understanding of spirituality. But up there, I just knew. I felt it stealthily snake around me and wrap me in its embrace. Who or what was it? I’ll never know. Let’s just say that it is a powerful experience that tests you and then celebrates your triumph. I don’t know what the question is, but Taktsang gave me the answer. It was the answer.

Someday, I know I will return to unravel more of Bhutan’s fiercely protected layers as it teaches me to slow down, smile and travel responsibly.

Have you been to Bhutan? Or do you plan to go in the near future? Drop me a comment with your questions if any, 

Why did Sanjay Gandhi's family join the BJP when they belonged to the ruling Gandhi family?

C:Rahul sabel

There are two facets to this story. One Political and the other Personal. Read on to know more......

Let us start with the Personal one.

Rajiv (elder son of Indira Gandhi) and Sonia got married in 1968. Sanjay (younger son of Indira Gandhi) and Maneka got married six years later in 1974. The two daughter-in-laws of the Gandhi family were perfectly opposite to each other in nature

On becoming a part of the Gandhi family, Sonia became the typical Indian daughter-in-law ! She started calling her mother-in-law "Mummy", started wearing sarees, started learning Hindi, learnt cooking, would look after the household chores and take care of the home! She was shy and frightened at the same time to be a part of the family that was constantly in the public eye.

Maneka, on the other hand, was dynamic. She was the daughter of a colonel.She could not adjust to the non-smoking, non-drinking Gandhi family. She knew none of the household chores and did not want to learn cooking. She loved being in the limelight.  As a teenager, she had even done a modelling assignment for a towel (Bombay dyeing, I guess) that caught the eye of Sanjay Gandhi. The sobriety of the  Gandhi residence often suffocated her.

Sonia was content as a wife and a mother. She and Rajiv were happy to to look after their children and stay away from any kind of publicity. Maneka, on the other hand, had political ambitions. She was manipulative and was planning for the future as she believed that Sanjay would someday be the Prime Minister.

The preference for the mother-in-law, Indira Gandhi, was thus clear. Sonia was her favourite. Maneka's fiery temperament and political leanings evoked anger and resentment in Indira Gandhi This often lead to Maneka having disputes with Indira Gandhi as she wasn't someone who could be disregarded or cold-shouldered !! As a result, a rift started to develop within the family which didn't go unnoticed. Maneka hated Indira. Marie Seton wrote in The Sunday Times, "Maneka has done more damage to Indira than anyone else - that awful woman got under her skin".

Now how did this Personal disputes turned Political ?!?!?!

Sanjay Gandhi was the younger son of Indira Gandhi. He was very active in politics and was considered to be the right hand of Indira Gandhi. He wielded great power in Indian politics as well as the Indian National Congress throughout his lifetime. Sanjay Gandhi was then seen as the first preference for Indira Gandhi's political heir and successor.

Maneka Gandhi married Sanjay Gandhi in 1974 and she also started to take keen interest in politics.

Then Emergency happened. Even during the Emergency, Sanjay stood firm behind Indira. After the Emergency was over, the Janata Party came into power. But with Maneka by his side, Sanjay led the Congress back to power within just three years in 1980. In the same year, the couple was blessed with a son (Varun Gandhi). However, in an unfortunate turnaround of events, Sanjay Gandhi died in a plane crash in the same year !!!!

After Sanjay's death, Maneka turned overtly political. She believed that she was the rightful inheritor of Sanjay’s position. However, Indira didn't like Maneka much as they had some serious disputes and she saw to it that her elder and apolitical son, Rajiv Gandhi, was drafted into politics to take Sanjay’s place. As a result, the relations between them grew bitter. So much to the extent that Indira Gandhi threw Maneka Gandhi out of the house. The political legacy of the Gandhi family was thus passed on to Rajiv Gandhi.

Furious Maneka Gandhi then founded her own political party called the Rashtriya Sanjay Manch in 1983. The party had great success in the Andhra Pradesh State Election winning 4 out of 5 seats that it contested. Riding this success, Maneka decided to file the nomination from her husband's seat in Amethi, Uttar Pradesh against Rajiv Gandhi in 1984. Her victory was sure as she had the public sympathy after Sanjay's death. But, in the same year Indira Gandhi was assassinated and the wave of sympathy turned towards Rajiv Gandhi. Rajiv Gandhi won by a huge margin , went on to become India's Prime Minister and Maneka was once again humiliated. This was the final incident that turned Maneka anti-Congress !!

In later years, she joined hands against Oppositon parties of the Congress and finally in the year 2004, joined the Bharatiya Janata Party with her son Varun !!

As Bhutan gears up for its third general election, many wonder if India will interfere again

As Bhutan heads to the first round of its general elections on September 15 to decide which two of the four political parties in the country will contest the final round on October 18, the fear of Indian interference has emerged. There are discussions in social media about why it would be in India’s interest to have a new inexperienced government in Bhutan’s capital Thimphu once again.

These discussions are the result of an incident that came in the midst of the 2013 election process, when the Indian government suddenly withdrew its subsidy for the kerosene and cooking gas it supplies to the Himalayan nation.

Though India restored the subsidy a month later, the people of Bhutan saw this decision as direct interference by New Delhi in their internal affairs. Observers said that New Delhi’s motive was to make sure that the Druk Phuensum Tshogpa, then led by Jigmi Y Thinley, would not return to power. The subsidy cut led to panic in Bhutan as the price of fuel and cooking gas shot up overnight. The Opposition party made a meal of the issue saying Bhutan had lost its closest ally. The result was a big win for the Opposition.

Third general election

Bhutan became the world’s youngest democracy in 2008, when King Jigme Singye Wangchuck, its fourth monarch, decided to change the country’s political system to a democratic constitutional monarchy. In 2006, he abdicated and installed his eldest son as the new king. His Majesty Jigme Khesar Namgyel Wangchuck was crowned in 2008, the same year the people of Bhutan elected the first democratic government.

This will be Bhutan’s third general election.

Bhutan’s Constitution allows any number of registered political parties to contest the primary round, but only two parties that secure the highest and second highest number of votes proceed to the general round. The winner of that round forms the government, while the loser takes up the role of the Opposition.

Four political parties have registered to contest the primary round. These are the People’s Democratic Party, Druk Phuensum Tshogpa, Druk Nyamrup Tshogpa, and Bhutan Kuen-Nyam Party. The 2008 and 2013 elections saw the People’s Democratic Party and Druk Phuensum Tshogpa making it to the general round, with the Druk Phuensum Tshogpa forming the first democratically elected government in 2008, and the People’s Democratic Party winning in 2013.

Electoral laws require all registered political parties to submit a tentative list of candidates and a letter of intent to the Election Commission if they wish to contest the primary round. All four parties have now introduced their 47 candidates. They have all held national conventions and are now in full campaign mode.

Bhutanese voters line up to cast their votes outside a polling station in Paro

Four parties, similar promises

Tshering Tobgay, prime minister from 2013 through 2018, leads the People’s Democratic Party. He is campaigning for continuity. At the presidential debate on August 26, Tobgay claimed that that his government had empowered the people at the grassroots “with more authority, responsibility, and resources”.

The former agriculture and forests minister, Pema Gyamtsho, leads Druk Phuensum Tshogpa. Gyamtsho was the Opposition leader from 2013 through 2018. A savvy development worker, he is enticing voters with the idea of national self-reliance by 2025. An uphill task as it certainly seems, he feels his party has the experience to weather the challenges. He is also promising more media freedom.

The Druk Nyamrup Tshogpa, and Bhutan Kuen-Nyam Party are the newbies. Druk Nyamrup Tshogpa contested the primary round in 2013 along with a now disbanded party called the Druk Chirwang Tshogpa. It lost the contest then and saw some of its capable candidates – including the party president and vice president – defect to the People’s Democratic Party. Many voters still doubt its independence with some calling it the People’s Democratic Party ‘B’ team.

Druk Nyamrup Tshogpa’s president Lotey Tshering is a prominent medical surgeon. He feels social inequity is widening and his party is therefore campaigning on the promise to “narrow the gap between haves and have-nots”.

The Bhutan Kuen-Nyam Party’s maverick president, Neten Zangmo, served as Bhutan’s first anti-corruption commissioner and has said her party’s main goal is to root out systemic corruption. She has been repeatedly reminding voters to fight those who coerce and intimidate them during campaigns.

All four parties do not have any distinct ideology. Like in the past two elections, they are campaigning on short-term pledges – roads, schools, drinking water, human-wildlife conflict, electricity, mobile services, and so on. On a broader level, all have said they will fight corruption but none has explained how.

Corruption is deeply entrenched in all sectors in Bhutan. Favoritism, nepotism, bribery, abuse of functions, breach of procurement norms, among others, continue to be reported as major corrupt practices in all sectors.

Political parties have also not explained how they will fix bigger national issues like external debt, youth unemployment, crime, disaster management, climate change, rural poverty, and trade deficit. No party has developed a comprehensive framework on these pressing issues.

The People’s Democratic Party’s Tshering Tobgay is seen as a dependable pro-India politician, unlike former Prime Minister Jigmi Y Thinley of the Druk Phuensum Tshogpa who was keen on establishing closer ties with China. Thinley’s meeting with Chinese premier Wen Jiabao in June 2012 on the sidelines of the Rio+20 Summit in Brazil had drawn displeasure from India. The nationalist Indian media spread such panic that many Indians thought Bhutan was on the verge of severing its ties with India.

Will New Delhi interfere again?

Bhutan’s new dreams are based on the belief among its educated citizenry that the country has come of age and that, as an independent sovereign state, it is ready for self-determination. Many Bhutanese feel the country must diversify its foreign engagements while continuing to maintain its strong ties with India. Further, the revised Indo-Bhutan Friendship Treaty opens up new possibilities for Bhutan. The subsidy cut of 2013 was therefore tantamount to the Indian government taking Bhutan hostage at a critical juncture of its political life.

The result was a wave of anti-India sentiment that year. The rise in such sentiment has also to do with insensitive remarks made by a number of Indian diplomats and senior figures, often at critical periods. For example, at the peak of the India-China standoff in Doklam in August 2017, an Indian newspaper asked former foreign secretary Shyam Saran if India was putting itself in the way of Bhutan’s desire to expand its foreign relations. Saran’s response did not go down well with the Bhutanese. He said: “…it is really for Bhutan to decide what its comfort level is, in terms of expanding its own engagement with the rest of the world…The only thing which the Indian side would like to be assured of is that there should be no surprises in terms of the move that Bhutan makes. That is the only requirement.”

For now, though, there are no overt signals of interference from New Delhi. In fact, Bhutan and India are celebrating 50 years of diplomatic ties this year, and it will be a shame if some ugly, politicised incident were to play the ultimate spoilsport.

ಅನಂತ ಯಾನ

GET U R ANANTHAMURTHY BOOK PDF : HERE

 ನಿಚ್ಚಳವಾದ ದೃಷ್ಟಿಕೋನ, ಸಣ್ಣದೊಂದು ಹಠ, ಅನ್ನಿಸಿದ್ದನ್ನು ಹೇಳಿಯೇ ತೀರುತ್ತೇನೆ ಎಂಬ ಛಲ, ಧ್ಯಾನಿಸದೇ ಏನನ್ನೂ ಬರೆಯಲಾರೆ ಎಂಬ ವ್ರತ, ತಪ್ಪಿದ್ದರೆ ತಿದ್ದಿಕೊಳ್ಳುತ್ತೇನೆ ಎಂಬ ವಿನಯ, ಹೊಸ ವಿಚಾರಗಳ ಕಡೆಗೆ ತೆರೆದ ಬಾಗಿಲು, ಕೊಳೆನಿಂತ ನೀರು ಕೂಡ ಯಾವುದೋ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಪವಿತ್ರ ಕಲ್ಯಾಣಿ ಆಗಿತ್ತೇನೋ ಎಂಬ ಗುಮಾನಿ, ಸೂರ್ಯನ ಕುದುರೆಯ ತನ್ಮಯತೆಯಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲವನ್ನೂ ನೋಡಬಲ್ಲ ಏಕಾಗ್ರತೆ, ವಾದಕ್ಕೆ ನಿಂತರೆ ಮಾತಲ್ಲೇ ಎದುರಿಗಿದ್ದವರನ್ನು ಕಟ್ಟಿಹಾಕುವ ಚಾಣಾಕ್ಷತನ, ಅದರ ಬೆಂಬಲಕ್ಕೆ ನಿಂತ ಅಪಾರ ಓದು, ಎಲ್ಲವನ್ನೂ ಹೊಸದಾಗಿ ನೋಡಬಲ್ಲ ಒಳನೋಟ, ನೋವಲ್ಲೂ ಕ್ರಿಯಾಶೀಲವಾಗಿದ್ದ ಮನಸ್ಸು.


 ಅವರು ಉಡುಪಿ ರಾಜಗೋಪಾಲಾಚಾರ್ಯ ಅನಂತಮೂರ್ತಿ. ಕನ್ನಡ ಸಾಹಿತ್ಯಲೋಕವನ್ನಷ್ಟೇ ಅಲ್ಲ, ಅವರು ಕನ್ನಡದ ಮನಸ್ಸನ್ನು ಮೀಟಿದವರು. ನೋಡುವ ಕ್ರಮವನ್ನು ಬದಲಾಯಿಸಿದವರು. ಕನ್ನಡಕ್ಕೆ ಹೊಸ ಚಿಂತನೆಯನ್ನು ಕೊಟ್ಟವರು. ವಾಗ್ವಾದಗಳಿಗೆ ಮುಖಾಮುಖೀಯಾದವರು. ಎಲ್ಲವನ್ನೂ ಎದುರಿಸಿ ಏಕಾಂಗಿಯಾಗಿ ನಿಂತವರು. ಅವರಷ್ಟು ವಿವಾದಗಳಿಗೆ ತುತ್ತಾದವರು ಮತ್ತೂಬ್ಬರಿಲ್ಲ. ಅವರನ್ನು ಇಬ್ಬಂದಿತನದ ಮೂರ್ತಿ, ದ್ವಂದ್ವಗಳ ಮೊತ್ತ, ಪದೇ ಪದೇ ನಿಲುವುಗಳನ್ನು
ಬದಲಾಯಿಸುವ ಮಾತುಗಾರ, ಪ್ರಚಾರ ಪ್ರಿಯ ಎಂದು ಕರೆದವರಿದ್ದಾರೆ. ಅವರನ್ನು ವಿರೋಧಿಸಿ ಮಾತಾಡಿದವರಿದ್ದಾರೆ. ಅವರ ಮೇಲೆ ದ್ವೇಷ ಕಾರಿದವರಿದ್ದಾರೆ. ಆದರೆ ಅವರೆಲ್ಲರನ್ನೂ ಅನಂತಮೂರ್ತಿ ಪ್ರಭಾವಿಸಿದ್ದರು.

ನವ್ಯ ಸಾಹಿತ್ಯ ಉದಯವಾಗುತ್ತಿದ್ದ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಅಡಿಗರ ಜೊತೆಗಾರನಾಗಿ ಸಾಹಿತ್ಯ ಜಗತ್ತಿಗೆ ಕಾಲಿಟ್ಟವರು ಅನಂತಮೂರ್ತಿ. ತಮ್ಮ ಉಜ್ವಲವಾದ ಅಧ್ಯಾಪನ ಪ್ರತಿಭೆಯಿಂದ ವಿದ್ಯಾರ್ಥಿಗಳನ್ನು ಸೆಳೆದ ಅನಂತಮೂರ್ತಿ, ನವ್ಯ ಸಾಹಿತ್ಯದ ಹರಿಕಾರರೂ ಹೌದು. ಬರ್ಮಿಂಗ್‌ಹಮ್‌ನಲ್ಲಿ ಕೂತು ಅವರು ಬರೆದ ಮೊದಲ ಕಾದಂಬರಿ ಸಂಸ್ಕಾರ, ಭಾರತೀಯ ಪರಂಪರೆ, ಗೊಡ್ಡುನಂಬಿಕೆ ಮತ್ತು ಆಚರಣೆಗಳನ್ನು ಪ್ರಶ್ನಿಸುತ್ತಲೇ ಅದಮ್ಯ ಸೃಜನಶೀಲತೆಯ ಸೆಲೆಗಳನ್ನು ಹುಡುಕಾಡಿದ ಕೃತಿ. ಅದು ಚಲನಚಿತ್ರವಾಗಿಯೂ ಹೆಸರು ಮಾಡಿತು. ಕನ್ನಡದಲ್ಲಿ ಹೊಸ ಅಲೆಯ ಚಿತ್ರಗಳಿಗೆ ನಾಂದಿ ಹಾಡಿದ್ದು ಕೂಡ ಸಂಸ್ಕಾರವೇ. ತಮ್ಮ ಬರಹದ ಮೂಲಕ ನಮ್ಮ ನಂಬಿಕೆ, ಆಚರಣೆ ಮತ್ತು ವ್ಯವಸ್ಥೆಗಳ ಬೇರುಗಳನ್ನು ಕೆದಕುತ್ತಾ, ಚಿಂತನೆಯ ಹೊಸಗಾಳಿಯನ್ನು ಪಸರಿಸುತ್ತಾ ಬಂದ ಅನಂತಮೂರ್ತಿ, 'ಪ್ರಜ್ಞೆ ಮತ್ತು ಪರಿಸರ'ದಂಥ ಪ್ರಬಂಧಗಳ ಮೂಲಕ ಕನ್ನಡ ಸಾರಸ್ವತ ಲೋಕದ ಅಂತಃಸ್ಸತ್ವವನ್ನು ಬಗೆದಿಟ್ಟರು. ಗೋಪಾಲಕೃಷ್ಣ ಅಡಿಗರ ಶ್ರೀರಾಮನವಮಿಯ ದಿವಸ ಕವಿತೆಗೆ ಅವರು ಬರೆದ ವಿಮರ್ಶೆ, ಅಡಿಗರ ಕಾವ್ಯ ಜಗತ್ತನ್ನು ವಿಸ್ತಾರಗೊಳಿಸಿದ್ದೂ ನಿಜವೇ.

ಕನ್ನಡದ ಹಿತ್ತಿಲು ಮತ್ತು ಜಗಲಿ ಎಂಬ ಪರಿಕಲ್ಪನೆ, ಕನ್ನಡದ ಮೂರು ಹಸಿವುಗ ಳಾದ ಅಕ್ಷರದ ಹಸಿವು, ಆಧ್ಯಾತ್ಮಿಕತೆಯ ಹಸಿವು ಮತ್ತು ಸಮಾನತೆಯ ಹಸಿವಿನ ಬಗ್ಗೆ ಅವರು ಪ್ರಸ್ತಾಪಿಸಿದ್ದು, ತಮ್ಮ ಕತೆಗಳ ಮೂಲಕ ಕನ್ನಡ ಕಥಾ ಜಗತ್ತನ್ನು ಶ್ರೀಮಂತಗೊಳಿಸಿದ್ದು, ಕನ್ನಡ ಸಾಹಿತ್ಯಕ್ಕೆ ಹೊಸ ಚಲನೆ ದೊರಕುವಂತೆ ಮಾಡಿದ್ದು, ರುಜುವಾತು ಪತ್ರಿಕೆಯ ಮೂಲಕ ಕನ್ನಡ ಮನಸ್ಸನ್ನು ಜಾಗೃತಗೊಳಿಸಿದ್ದು- ಹೀಗೆ ಅವರ ಸಾಧನೆಗಳ ಪಟ್ಟಿ ಬೆಳೆಯುತ್ತಾ ಹೋಗುತ್ತದೆ. 

ಸಂಪ್ರದಾಯಬದ್ಧ ಪರಿಸರದಲ್ಲಿ ಹುಟ್ಟಿ ಬೆಳೆದ ಅನಂತಮೂರ್ತಿ ಅವರ ಬಹುತೇಕ ಕತೆ, ಕಾದಂಬರಿಗಳ ಭೂಮಿಕೆ ತೀರ್ಥಹಳ್ಳಿ ಮತ್ತು ಆಸುಪಾಸಿನ ಪರಿಸರ. ಅವರ ಇತ್ತೀಚಿನ ಕತೆ ಪಚ್ಚೆ ರೆಸಾರ್ಟು ಹೊಸಗಾಲದ ಅಭಿವೃದ್ಧಿಯ ಅಣಕವನ್ನು ಎತ್ತಿ ತೋರಿಸಿತ್ತು. ಅನೇಕ ಹೋರಾಟಗಳಲ್ಲೂ ಮುಂಚೂಣಿಯಲ್ಲಿದ್ದ ಅನಂತಮೂರ್ತಿ ಅವರು, ಗಣಿಗಾರಿಕೆಯ ವಿರುದ್ಧ ಹೋರಾಡಿದರು, ತುಂಗಾಮೂಲವನ್ನು ರಕ್ಷಿಸುವುದಕ್ಕೆ ಚಳವಳಿ ಮಾಡಿದರು, ಅಭಿವೃದ್ಧಿ ನಮಗೆ ಹೇಗೆ ಮಾರಕ ಮತ್ತು ಸರ್ವೋದಯವೇ ಹೇಗೆ ನಮಗೆ ಪೂರಕ ಅನ್ನುವುದನ್ನು ಮತ್ತೆ ಮತ್ತೆ ಪ್ರತಿಪಾದಿಸಿದರು. ಮಹಾತ್ಮಗಾಂಧೀಜಿಯೇ ನಮಗೆ ಆದರ್ಶ ಎಂದು ವಾದಿಸಿದರು. ಗಾಂಧೀವಾದ ಅವರ ಎಲ್ಲಾ ಬರಹಗಳನ್ನೂ ಆವರಿಸಿದ್ದನ್ನು ಕಾಣಬಹುದು.

ರಾಜಕಾರಣದಲ್ಲೂ ಸಕ್ರಿಯರಾಗಿದ್ದ ಅನಂತಮೂರ್ತಿ ಅವರು ಕನ್ನಡದ ಮೊದಲ ರಾಜಕೀಯ ಕಾದಂಬರಿ ಬರೆದವರು. ಗೋಪಾಲಗೌಡರ ಬದುಕನ್ನಿಟ್ಟುಕೊಂಡು ಅವರು ಬರೆದ 'ಅವಸ್ಥೆ' ರಾಜಕಾರಣಿಯೊಬ್ಬನ ತವಕ ತಲ್ಲಣಗಳ ದಾಖಲೆಯಂತಿತ್ತು. ಭಾರತೀಪುರ ಕಾದಂಬರಿಯಲ್ಲಿ ಅವರು ಅಸ್ಪೃಶ್ಯತೆಯ ವಿರುದ್ಧ, ಧರ್ಮದ ಸಂಕೇತಗಳ ವಿರುದ್ಧ ವಿಚಾರವಾದಿಯೊಬ್ಬನ ಹೋರಾಟವನ್ನು ದಾಖಲಿಸಿದರು. ಮೊನ್ನೆ ಮೊನ್ನೆ ಚಿಕ್ಕ ಹುಡುಗನ ಹಾಗೆ ಬ್ರೆಕ್ಟ್ ಕವಿತೆಗಳನ್ನು ಅನುವಾದಿಸುತ್ತಾ ಕೂತಿದ್ದರು.

ಎಲ್ಲಾ ಬರಹಗಳಾಚೆಗೂ ಅನಂತಮೂರ್ತಿ ಅವರೊಳಗೊಬ್ಬ ಮುಗ್ಧನಿದ್ದ. ಯಾವತ್ತೂ ಅವರು ಲೆಕ್ಕಾಚಾರ ಹಾಕಿ ಮಾತಾಡಿದವರಲ್ಲ. ಆ ಕ್ಷಣದ ಸತ್ಯ ಅವರನ್ನು ಮಾತಾಡಿಸುತ್ತಿತ್ತು. ಆಗೊಂದು ಈಗೊಂದು ಮಾತಾಡುತ್ತೀರಿ ಅನ್ನುವವರಿಗೆ ಅನಂತಮೂರ್ತಿ ಹೇಳುತ್ತಿದ್ದದ್ದು ಇಷ್ಟೇ: ನಾನು ಮನುಷ್ಯ. ಬೆಳೆಯುತ್ತಾ ಹೋಗುತ್ತೇನೆ, ಬದಲಾಗುತ್ತಾ ಹೋಗುತ್ತೇನೆ, ತಿಳಿಯುತ್ತಾ ಹೋಗುತ್ತೇನೆ. ನನ್ನ ವಿಚಾರಗಳು ಬದಲಾಗುತ್ತಾ ಹೋಗುತ್ತವೆ. ಆದರೆ ನಾನೆಂದೂ ಜೀವವಿರೋಧಿಯಾಗಿರಲಾರೆ. ಸಣ್ಣತನ ತೋರಲಾರೆ.

ಅವರು ಯಾವತ್ತೂ ತಮ್ಮ ಭಾಷಣವನ್ನು ಬರೆದುಕೊಂಡು ಬಂದವರಲ್ಲ. ವೇದಿಕೆ ಏರಿದಾಗ ಮನಸ್ಸಿಗೆ ಏನು ತೋಚುತ್ತದೋ ಅದನ್ನು ಹೇಳುತ್ತಿದ್ದರು. ಮಾತು ತಾನಾಗಿಯೇ ಬರಬೇಕು, ನೆಲದಿಂದ ನೀರು ಉಕ್ಕಿದಂತೆ ಅನ್ನುವುದು ಅವರ ನಂಬಿಕೆಯಾಗಿತ್ತು. ಎಂದೋ ಅನುಭವಿಸಿದ್ದು, ಎಲ್ಲೋ ನೋಡಿದ್ದು, ಯಾವತ್ತೋ ಆಡಿದ್ದು, ಎಂದೋ ಕೇಳಿದ್ದು ಅವರೊಳಗೆ ಕತೆಯಾಗಿ, ಕವಿತೆಯಾಗಿ ರೂಪುಗೊಳ್ಳುತ್ತಿತ್ತು.

ಒಬ್ಬ ಲೇಖಕನ ಸಾವು ಅವನ ನಿಷ್ಕ್ರಿಯತೆಯಲ್ಲಿದೆ. ನಾನು ಹೊಸದಾಗಿ ಏನನ್ನಾದರೂ ಹೇಳಲಿಕ್ಕೆ ಸಾಧ್ಯವಾಗದೇ ಹೋದರೆ ಅದೇ ನನ್ನ ಸಾವು. ಹೀಗೆ ಡಯಾಲಿಸಿಸ್‌ ಮಾಡಿಸ್ಕೋತಾ ಇದ್ದೀನಿ. ಹೊಸ ರಕ್ತ ನನ್ನೊಳಗೆ ಹರಿಯೋದು ನಂಗೆ ಗೊತ್ತಾಗ್ತಾ ಇದೆ. ಅದಕ್ಕಿಂತ ಮುಖ್ಯವಾಗಿ ಹೊಸ ವಿಚಾರಗಳು ನನ್ನೊಳಗೆ ಹರಿಯೋದು ಗೊತ್ತಾಗ್ತಿದೆ. ನನಗೆ ಹೇಳ್ಳೋದಕ್ಕೆ ಬೇಕಾದಷ್ಟಿದೆ. ನಾನು ಆತ್ಮಚರಿತ್ರೆ ಇನ್ನೂ ಬರೆದು ಮುಗಿಸಿಲ್ಲ. ಹೀಗೇ ಯಾರಾದರೂ ದಿನವೂ ಬಂದು ಮಾತಾಡಿಸುತ್ತಾ ಇದ್ದರೆ ನೆಮ್ಮದಿಯಾಗಿರುತ್ತೇನೆ ಅಂದಿದ್ದರು ಅನಂತಮೂರ್ತಿ.

ನೋವನ್ನು ಮೀರಬಲ್ಲ ಸೃಜನಶೀಲತೆ, ಅಬೋಧ ಮುಗ್ಧತೆಯ ಹಡೆವೆಂಕಟನ ತನ್ಮಯತೆಯನ್ನು ಅರ್ಥಮಾಡಿಕೊಳ್ಳಬಲ್ಲ ಹೃದಯವಂತಿಕೆ, ಸೂರ್ಯನ ಕುದುರೆಯೆಂಬ ರೂಪಕವನ್ನು ಸೃಷ್ಟಿಸಬಲ್ಲ ಪ್ರತಿಭೆ, ಸಮಕಾಲೀನವಾಗಬಲ್ಲ ಉತ್ಸಾಹ, ಎಲ್ಲ ಸಣ್ಣತನಗಳನ್ನೂ ಬದುಕುವುದರ ಮೂಲಕವೇ ಮೀರಬಲ್ಲೆ ಎಂಬ ಛಾತಿ ಇಟ್ಟುಕೊಂಡಿದ್ದ ಅನಂತಮೂರ್ತಿ ಹೊರಟು ಹೋಗುವ ಹೊತ್ತಿಗೆ ಬೆಂಗಳೂರಿನಲ್ಲಿ ಭಯಂಕರ ಮಳೆ. ಅದರ ಜೊತೆಗೇ ಅವರದೇ ಸಾಲುಗಳ ಸ್ಮರಣೆ: ಮತ್ತೆ ಮಳೆ ಹೊಯ್ಯುತಿದೆ, ಎಲ್ಲ ನೆನಪಾಗುತಿದೆ. ಸುಖ ದುಃಖ ಬಯಕೆ ಭಯ, ಒಂದೆ ಎರಡೆ?

GET U R ANANTHAMURTHY BOOK PDF : HERE

ಮಾಧ್ಯಮ ಮತ್ತು ಪಶ್ಚಿಮ ಘಟ್ಟ: ಅವಧಿ ಆರ್ಕೈವ್

ಈ ಪತ್ರಿಕೆಗಳಿಗೆ ತಾವು ‘ಪಶ್ಚಿಮಘಟ್ಟಗಳ ಬಗ್ಗೆ’ ಏನು ಬರೆಯುತ್ತಿದ್ದೇವೆಂಬುದು ಗೊತ್ತಿಲ್ಲ. ಹಾಗಾಗಿ ಅವರನ್ನು ಕ್ಷಮಿಸಿ.

ಸರ್ಕಾರ ಪಶ್ಚಿಮಘಟ್ಟಗಳಲ್ಲಿ “ಸೂಕ್ಷ್ಮ ಪರಿಸರ ಇರುವ ತಾಣ”ಗಳನ್ನು ಗುರುತಿಸಿ ಕರಡು ಅಧಿಸೂಚನೆ ಸಿದ್ಧಪಡಿಸಿದೆ ಎಂಬ ಸುದ್ದಿ ಕರ್ನಾಟಕದ ಕೆಲವು ಪತ್ರಿಕೆಗಳಲ್ಲಿ ಪ್ರಕಟವಾದ ಶೈಲಿ ನೋಡಿದಾಗ ಒಂದು ವಿಷಯ ಖಚಿತವಾಗಿದೆ. ಅದೇನೆಂದರೆ, ಒಂದೋ ಪತ್ರಿಕೆಗಳ ಸಂಪಾದಕೀಯ ಕೋಣೆಗಳಲ್ಲಿ ತಲೆ ಖಾಲಿ ಮಾಡಿಕೊಂಡವರು ತುಂಬಿದ್ದಾರೆ; ಇಲ್ಲವೇ ಅವರು ಉದ್ದೇಶಪೂರ್ವಕವಾಗಿ ಇನ್ಯಾರದ್ದೋ ಸ್ಟೆನೋಗ್ರಾಫರ್ ಗಳಾಗಿ ಕೆಲಸ ಮಾಡುತ್ತಿದ್ದಾರೆ!

ಮಾತೆತ್ತಿದರೆ ಪರಿಸರ ಕಾಳಜಿ ಎನ್ನುವ ಮಾಧ್ಯಮಗಳ ಈ ಆಟ ನೋಡುವುದಕ್ಕೆ ಮಜವಾಗಿದೆಯಾದರೂ, ಇದರ ಅಂತಿಮ ಪರಿಣಾಮಗಳಿಗೆ ನಾನು-ನೀವು ಎಲ್ಲರೂ ಹೊಣೆಗಾರರು ಎಂಬುದನ್ನು ಮರೆಯುವಂತಿಲ್ಲ.

ಆಗಿರುವುದು ಇಷ್ಟು:

ಗುಜರಾತ್, ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರ, ಗೋವಾ, ಕರ್ನಾಟಕ, ಕೇರಳ, ತಮಿಳುನಾಡುಗಳಲ್ಲಿ ಹರಡಿರುವ ಪಶ್ಚಿಮಘಟ್ಟಗಳ ಒಟ್ಟು ವಿಸ್ತೀರ್ಣ 1,29,037 ಚದರ ಕಿಲೋಮೀಟರ್ ಗಳು. 1986ರಲ್ಲಿ ರಾಜೀವ್ ಗಾಂಧಿ ಸರ್ಕಾರ ದೇಶದ ಪರಿಸರ ಸಂರಕ್ಷಣಾ ಕಾಯಿದೆಯನ್ನು ಜಾರಿಗೆ ತಂದಿತ್ತಾದರೂ ಅದು ತೀರಾ ಸ್ಥೂಲವಾಗಿದ್ದುದರಿಂದ, ಅದನ್ನು ನಿರ್ದಿಷ್ಟಗೊಳಿಸಲು ಪ್ರಯತ್ನಗಳು ಸತತವಾಗಿ ನಡೆಯುತ್ತಿವೆ.

ಆ ಪ್ರಯತ್ನಗಳ ಭಾಗವಾಗಿ, ಪಶ್ಚಿಮ ಘಟ್ಟಗಳನ್ನು ಸಂರಕ್ಷಿಸಲು ಹಲವು ಸಮಿತಿಗಳು ರಚನೆಗೊಂಡವು. ಈ ಪ್ರಕ್ರಿಯೆಯ ಭಾಗವಾಗಿ ಮಾಧವ ಗಾಡ್ಗೀಳ್ ಅವರು 2011ರಲ್ಲಿ ಪರಿಸರದ ಕುರಿತು ತಮಗಿರುವ ಆಸಕ್ತಿಯ ಕಾರಣದಿಂದಾಗಿ ಬಹಳ ಶ್ರಮವಹಿಸಿ ವರದಿಯೊಂದನ್ನು ಸಿದ್ಧಪಡಿಸಿ, ಇಡಿಯ ಪಶ್ಚಿಮ ಘಟ್ಟವನ್ನು ಮೂರು ವಿಭಾಗಗಳಲ್ಲಿ ವಿಂಗಡಿಸಿ, ಯಾವ ಯಾವ ಭಾಗಗಳಲ್ಲಿ ಏನೇನು ಚಟುವಟಿಕೆಗಳನ್ನು ಮಾಡಬಹುದು ಮತ್ತು ಎಲ್ಲಿ ಏನು ಮಾಡಬಾರದು ಎಂಬುದನ್ನು ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿ ವಿವರಿಸಿದರು.

ಬಹಳ ಪ್ರಾಕ್ಟಿಕಲ್ ಆಗಿದ್ದ ಈ ವರದಿ ಬಂದದ್ದೇ ತಡ, ಕಾಡುಕಳ್ಳರು, ನೆಲಬಾಕರುಗಳಿಗೆ ಚಳಿ ಹತ್ತಿಕೊಂಡಿತು. ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಪಶ್ಚಿಮ ಘಟ್ಟಗಳ ಒತ್ತಿಗೇ ಜನಜೀವನವೂ ಬೆರೆತಿರುವ ಕೇರಳ – ಕರ್ನಾಟಕ – ಗೋವಾ – ಮಹಾರಾಷ್ಟ್ರಗಳಲ್ಲಿರುವ ಗಣಿ ಉದ್ಯಮ, ಕಾಡು ಕಡಿದು ನಾಡು ಮಾಡುವ ಉದ್ಯಮ, ರಿಯಲ್ ಎಸ್ಟೇಟ್ ಉದ್ಯಮಗಳಿಗೆ ಅಂಡಿಗೆ ಬೆಂಕಿ ಹೊತ್ತಿಕೊಂಡಿತು. ಅವರು ಈ ಪ್ರದೇಶಗಳ ಕೃಷಿಕರು, ಪುಟ್ಟ ವ್ಯವಹಾರಸ್ಥರಲ್ಲಿ ನಿಮ್ಮ ಕಥೆ ಮುಗಿಯಿತು ಎಂಬ ಭಯ ಹುಟ್ಟುಹಾಕತೊಡಗಿದರು. ರಾಜಕೀಯ, ಅಧಿಕಾರಶಾಹಿ, ಧರ್ಮ, ಜಾತಿ, ಕಾಸು ಇತ್ಯಾದಿ “ನವರಸಗಳೂ” ಇದರೊಂದಿಗೆ ಬೆರೆತು ಸಿದ್ಧವಾದ ಹೊಸಪಾಕವೇ “ಕಸ್ತೂರಿ ರಂಗನ್ ಸಮಿತಿ!”

ಗಾಡ್ಗೀಳರ ವರದಿ ವೈಜ್ಞಾನಿಕವಾಗಿಲ್ಲ ಎಂದ ಕಸ್ತೂರಿ ರಂಗನ್ ಸಮಿತಿ 2013ರಲ್ಲಿ “ಸ್ಯಾಟಲೈಟ್ ತಂತ್ರಜ್ಞಾನ” ಬಳಸಿ, ಅರ್ಧಕ್ಕರ್ಧ ಪಶ್ಚಿಮಘಟ್ಟಗಳನ್ನು ಹೊರಗಿಟ್ಟು, ಕೇವಲ 60,000 ಚದರ ಕಿಮೀ. ಭಾಗವನ್ನು ಪರಿಸರ ಸೂಕ್ಷ್ಮ ಎಂದು ಘೋಷಿಸಿ ತನ್ನ ವರದಿ ಸಲ್ಲಿಸಿತು.

ಆದರೆ, ಇಷ್ಟರಲ್ಲಾಗಲೇ ಒತ್ತಡಗಳ ರುಚಿ ಸವಿದಿದ್ದ “ನವರಸ”ದ ರೂವಾರಿಗಳು ಕಸ್ತೂರಿ ರಂಗನ್ ವರದಿ ಬಂದಮೇಲಂತೂ ಇನ್ನಷ್ಟು ತೀವ್ರವಾಗಿ ಅದರ ವಿರುದ್ಧ ಸಂಘಟಿತ ದಾಳಿ ಆರಂಭಿಸಿದರು. ಹಾಗಾಗಿ ಈ ತನಕವೂ ಅದರ ಅನುಷ್ಠಾನ ಸಾಧ್ಯ ಆಗಿಲ್ಲ ಮತ್ತು ಕೇಂದ್ರ ಸರ್ಕಾರ ಈಗ ಈ ದಾಳಿಗೆ ಮಣಿದು, ಪಶ್ಚಿಮಘಟ್ಟಗಳ ಗಾತ್ರವನ್ನು 56,825 ಚದರ ಕಿಮೀಗಳಿಗೆ ಇಳಿಸಲು ಸಿದ್ಧವಾಗಿದೆ.

ಈ ಇಡಿಯ ವಿವಾದಕ್ಕೊಂದು ಅಂತಾರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಮಗ್ಗುಲೂ ಇದ್ದು, ಸರ್ಕಾರಕ್ಕೂ ಕೂಡ ತನ್ನ ಪರಿಸರ ಸಂರಕ್ಷಣೆಯ ಬದ್ಧತೆಯನ್ನು ಸಾಬೀತುಪಡಿಸಲು ಕೆಲವು ಡೆಡ್ ಲೈನುಗಳನ್ನು ಪಾಲಿಸಬೇಕಿದೆ. (ಅದು ಇನ್ನೊಂದೇ ಪುರಾಣ. ಆ ಬಗ್ಗೆ ಇನ್ನೊಮ್ಮೆ ಹೇಳುತ್ತೇನೆ.) ಹಾಗಾಗಿ ಎಲ್ಲರೂ ಗಡಿಬಿಡಿಬಿದ್ದಿದ್ದಾರೆ.

ಮಾಧ್ಯಮಗಳ ಪಾತ್ರ:

ಈ ಇಡಿಯ ಪ್ರಕರಣದಲ್ಲಿ ಮಾಧ್ಯಮಗಳು ವಹಿಸಿರುವ ಪಾತ್ರ – ನಮ್ಮಲ್ಲಿ ಪತ್ರಿಕೋದ್ಯಮ ತಲುಪಿರುವ ದುರ್ಗತಿಗೆ ದ್ಯೋತಕ ಆಗಿಬಿಟ್ಟಿದೆ. “ಪರಿಸರ ಸೂಕ್ಷ್ಮ” ಪ್ರದೇಶಗಳ ಘೋಷಣೆಯಿಂದ ಆ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ “ಅಭಿವೃದ್ಧಿ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳು” ಸ್ಥಗಿತಗೊಳ್ಳಲಿವೆ, ಜನರ ಬದುಕು ಕಷ್ಟವಾಗಲಿದೆ ಎಂಬ ವಾದ ಮುಂದಿಟ್ಟುಕೊಂಡು, ಪಶ್ಚಿಮಘಟ್ಟಗಳನ್ನು ಪೂರ್ಣ ನಾಶಪಡಿಸುವ ಹುನ್ನಾರಗಳಿಗೆ ಮಾಧ್ಯಮಗಳು ಪೂರಕತಾಳ ತಟ್ಟಲಾರಂಭಿಸಿವೆ. ಬಹುತೇಕ ಎಲ್ಲ ಪತ್ರಿಕೆಗಳೂ “ಕಸ್ತೂರಿ ರಂಗನ್ ವರದಿ ಪಶ್ಚಿಮ ಘಟ್ಟದ ಜನತೆಗೆ ಮಾರಕವಾಗಲಿದೆ”ಎಂದೇ ವರದಿ ಮಾಡುತ್ತಿವೆ.

ಪತ್ರಿಕೆಗಳ ಮಾಲಕರ ಹೊಟ್ಟೆಪಾಡು, ಹಿತಾಸಕ್ತಿಗಳನ್ನು ಕಾಪಾಡುವ ಭರದಲ್ಲಿ ಗಾಡ್ಗೀಳ್ ವರದಿಯನ್ನಾಗಲೀ, ಕಸ್ತೂರಿ ರಂಗನ್ ವರದಿಯನ್ನಾಗಲೀ ಸಂಪೂರ್ಣ ಓದಲು ಮರೆತಿರುವ ಮಾಧ್ಯಮಗಳು, ವಾಸ್ತವಗಳನ್ನು ಕಣ್ತೆರೆದು ಕಾಣಲು ಸಿದ್ಧರಿಲ್ಲ. ಅವರಿಗೆ ನೆಲದ ವಾಸ್ತವಗಳಿಗಿಂತ ತಮ್ಮ ಕಿಸೆ ತುಂಬಿಸುವವರ, ಜಾಹೀರಾತುದಾರರ “ಹೊಟ್ಟೆಬಾಕತನ”ದ ತೂಕ ಹೆಚ್ಚಾಗಿದೆ. ಒಟ್ಟಿನಲ್ಲಿ “ಯಾವುದು ಸರಿ, ಯಾವುದು ತಪ್ಪು” ಎಂಬ ಮೂಲಭೂತ ನಿರ್ಧಾರಗಳಲ್ಲೇ ಗೊಂದಲ ಹುಟ್ಟುಹಾಕಿ, ಗೊಬೆಲ್ಸ್ ಹೇಳಿಕೊಟ್ಟದ್ದನ್ನು ಪರಿಣಾಮಕಾರಿಯಾಗಿ ಅನುಷ್ಠಾನಕ್ಕೆ ತರಲಾಗುತ್ತಿದೆ. ಇದಕ್ಕೆ ಈವತ್ತು ರಾಜಕೀಯ ಪಕ್ಷಭೇದಗಳೂ ಇಲ್ಲ; ಧರ್ಮದ ಹಂಗೂ ಇಲ್ಲ. ಎಲ್ಲರೂ ಒಂದೇ.

ಪರಿಸರದ ಕುರಿತಾದ ಈ ರೀತಿಯ ತಪ್ಪು ನಿರ್ಧಾರಗಳ ಫಲವನ್ನೀಗಾಗಲೇ ದೇಶ ಉಣ್ಣಲಾರಂಭಿಸಿದೆ. ಈ ಸ್ಥಿತಿ ವಿಕೋಪಕ್ಕೆ ಹೋಗಿ, ಜನ ಇದಕ್ಕೆ ಕಾರಣರಾದವರು ಯಾರೆಂಬ ಖಾನೇಶುಮಾರಿ ತೆಗೆಯುವ ದಿನ ಬಂದಾಗ ಹೊತ್ತು ಮೀರಿರುತ್ತದೆ.

ಇಂತಹ ಜನಗಳು, ಮಾಧ್ಯಮಗಳು ನಮ್ಮೆದುರು ಬಂದು “ಪರಿಸರ ಸಂರಕ್ಷಣೆ, ಕಳಕಳಿ” ಎಂದು ಕಥೆ ತೆಗೆದರೆ, ಅವರ ‘ಹಗಲುಯಾಸಕ್ಕೆ (ಹಗಲುವೇಷ – ನಾಟಕ)’ ಹೇಗೆ ಪ್ರತಿಕ್ರಿಯಿಸಬೇಕೆಂಬುದಕ್ಕಾದರೂ  ಸಿದ್ಧರಾಗಿರೋಣ. ಈಗ ಮಾಡಬಹುದಾದದ್ದು ಅಷ್ಟೇ.

ವಾಜಪೇಯಿ: ಶಂಕರ್ ಎನ್

ವಾಜಪೇಯಿ ತೀರಿಕೊಂಡ ಕೂಡಲೇ ಅವರ ಬಲಪಂಥೀಯ ಅನುಯಾಯಿಗಳು ಬಿಡಿ, ನಮ್ಮ ಪ್ರಗತಿಪರರೂ ಅವರ ವ್ಯಕ್ತಿತ್ವಕ್ಕೆ ‘ಅಜಾತಶತ್ರು, ಮುತ್ಸದ್ದಿ’ ಇತ್ಯಾದಿ ಬಿರುದುಗಳನ್ನು ತೊಡಿಸಿ ಮೈ ಮರೆಯುತ್ತಿದ್ದಾರೆ. ಬಹುಶಃ ಮೈತ್ರಿ ಸರ್ಕಾರವನ್ನು ವಾಜಪೇಯಿ ಸ್ನೇಹಮಯವಾಗಿ ನಿಭಾಯಿಸಿದ ರೀತಿ, ಅವರ ವಾಕ್ಪಟುತ್ವವೇ ಮುಂತಾದ ಪ್ರಸಿದ್ಧ ಗುಣಗಳು ಈ ಅಭಿಮಾನಿ ಗಣವನ್ನು ಗೊಂದಲದಲ್ಲಿ ಕೆಡವಿರಬಹುದು. ಅದಕ್ಕೇ ‘ತಪ್ಪು ಪಕ್ಷದಲ್ಲಿ ಸಿಲುಕಿಕೊಂಡಿರುವ ಧೀಮಂತ ನಾಯಕ’ ಎಂದು ಅವರನ್ನು ಅಳುಕಿಲ್ಲದೆ ಹೊಗಳಲು ಮುಂದಾಗುತ್ತಾರೆ. 2002ರ ಗುಜರಾತ್ ನರಮೇಧದ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಮೋದಿಯವರಿಗೆ ‘ರಾಜಧರ್ಮ ಪಾಲಿಸಿ’ ಎಂದು ಕಿವಿ ಹಿಂಡಿದ್ದು ಹಾಗೂ ಆಗಿಂದಾಗಲೇ ಮೋದಿಯವರ ರಾಜೀನಾಮೆ ಪಡೆಯಲು ಪಟ್ಟು ಹಿಡಿದಿದ್ದೂ ವಾಜಪೇಯಿಯವರಿಗೆ ‘ಉದಾರವಾದಿ ಜಾತ್ಯತೀತ’ ಹೊಳಪು ತಂದುಕೊಟ್ಟಿದ್ದರೆ ಆಶ್ಚರ್ಯವಿಲ್ಲ. ಆದರೆ ಅಡ್ವಾಣಿ ಮತ್ತು ಅರುಣ್ ಜೇಟ್ಲಿಯವರ ಹಟ ಹಾಗೂ ತಂತ್ರಗಳಿಂದಾಗಿ ಬಿಜೆಪಿ ಕಾರ್ಯಕಾರಣಿಯ ಗೋವಾ ಸಭೆಯ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ಮೋದಿ ಉಳಿದುಕೊಂಡಿದ್ದೇನೋ ಹೌದು. ಆದರೆ ಅದೇ ಪಣಜಿ ಸಭೆಯಲ್ಲಿ ಅಟಲ್ಜೀವ ಮಾಡಿದ ಭಾಷಣ ಅವರ ನಿಜ ಬೇರುಗಳನ್ನು ಬೆತ್ತಲು ಮಾಡಿತ್ತು. ಆ ಮಾತುಗಳು ‘ನಾನು ಪ್ರಧಾನಿಯಾಗಬಹುದು, ಮಾಜಿಯೂ ಆಗಬಹುದು, ಆದರೆ ನಾನು ಸದಾ ಸ್ವಯಂಸೇವಕನೇ’ ಎಂದು ಹಿಂದೊಮ್ಮೆ ಹೇಳಿಕೊಂಡಿದ್ದ ವಾಜಪೇಯಿಯವರ ಮೂಲ ಸಂಘ ಪರಿವಾರ ಮನಃಸ್ಥಿತಿಗೆ ಮತ್ತೊಮ್ಮೆ ಒದಗಿ ಬಂದ ಪುರಾವೆಯಾಗಿದ್ದವು. ಸಂಘ ಪರಿವಾರದ ಕೋಮುವಾದಿ ವಿಷವೇ ಈ ನಾಯಕನ ಧಮನಿಗಳಲ್ಲಿಯೂ ಹರಿಯುತ್ತಿದ್ದ ರಕ್ತ ಎಂಬುದಕ್ಕೆ ಆ ಭಾಷಣ ನಿಸ್ಸಂದಿಗ್ಧ ಸಾಕ್ಷಿಯಾಗಿತ್ತು:
‘ಜಗತ್ತಿನಲ್ಲಿ ಎಲ್ಲೆಲ್ಲಿ ಮುಸ್ಲಿಮರು ಬದುಕಿದ್ದಾರೋ, ಅಲ್ಲೆಲ್ಲೂ ಅವರು ಇತರರೊಂದಿಗೆ ಕೂಡಿ ಬಾಳಲು ತಯಾರಿಲ್ಲ. ಬೇರೆಯವರೊಂದಿಗೆ ಬೆರೆಯಲು ಅವರಿಗೆ ಮನಸ್ಸಿಲ್ಲ. ಶಾಂತಿ ಮಾರ್ಗದ ಬದಲು ಅವರು ಬೆದರಿಕೆ ಹಾಗೂ ಭಯೋತ್ಪಾದನೆ ಮೂಲಕವೇ ಮತಪ್ರಚಾರ ಮಾಡಬಯಸುತ್ತಾರೆ. ಇಡೀ ಜಗತ್ತು ಮುಸ್ಲಿಮರು ಒಡ್ಡಿರುವ ಅಪಾಯಕ್ಕೆ ಜಾಗೃತವಾಗಿದೆ....’ (12 ಏಪ್ರಿಲ್ 2002)- ಇದು “ಉನ್ನತ ನಾಯಕ, ಬಿಜೆಪಿಯ ಮಾನವೀಯ ಮುಖ” ಕವಿಪುಂಗವ ವಾಜಪೇಯಿಯವರ ಧಾಟಿ! ಆ ಕಾರಣಕ್ಕೇ ಮೊದಲಿಗೆ ಮೋದಿಯವರ ರಾಜೀನಾಮೆ ಬಯಸಿದ್ದ ವಾಜಪೇಯಿ, ಬರಬರುತ್ತ ಮೋದಿಯವರ ಸಮರ್ಥನೆಯಲ್ಲಿ ತೊಡಗಿದ್ದು ಅಚ್ಚರಿ ಹುಟ್ಟಿಸುವುದಿಲ್ಲ.
ಬಾಬ್ರಿ ಮಸೀದಿ ಧ್ವಂಸವಾದ ದಿನ ಅಟಲ್ಜೀ್ ಅಯೋಧ್ಯೆಯಲ್ಲಿ ಇರದಿದ್ದರೂ ಹಿಂದಿನ ದಿನ ಲಕ್ನೋದಲ್ಲಿ ‘ಅಯೋಧ್ಯೆಯ ಕೆಲ ಭಾಗಗಳ ನೆಲಸಮಕ್ಕೆ ಕೋರ್ಟ್ ಒಪ್ಪಿಗೆಯಿದೆ’ ಎಂಬ ಭಾಷಣ ಬಿಗಿದು ಧ್ವಂಸಕ್ಕೆ ಪ್ರೇರಣೆ ಕೊಟ್ಟಿದ್ದರು. ಕರಸೇವೆಯನ್ನು ಯಾವ ಕೋರ್ಟ್ ಆದೇಶವೂ ತಡೆಯಲಾರದು ಎಂದಿದ್ದ ಅವರ ವೀರಾವೇಶದ ಭಾಷಣ ಈಗಲೂ ಯೂಟ್ಯೂಬ್ನನಲ್ಲಿ ನೋಡಲು ಸಿಕ್ಕುತ್ತದೆ.
ಇನ್ನು ‘ನಾನು ಜಾತ್ಯತೀತ’ ಎಂದು ಹಿಂಜರಿಯದೆ ಘೋಷಿಸುತ್ತಿದ್ದ ವಾಜಪೇಯಿ ತೀರಿಕೊಂಡಾಗ ಅವರಿಗೆ 93 ವರ್ಷಗಳ ತುಂಬು ಪ್ರಾಯ. ಆದರೆ ಆ 93 ವರ್ಷಗಳಲ್ಲಿ ಒಮ್ಮೆಯೂ, 18 ಕೋಟಿಯಷ್ಟಿರುವ ದೇಶದ ಮುಸ್ಲಿಮರಾಗಲೀ, ಎಂಟೂವರೆ ಕೋಟಿಯಷ್ಟಿರುವ ಕ್ರೈಸ್ತರಾಗಲೀ ಈ ದೇಶದ ಸಹಜ ಪ್ರಜೆಗಳೆಂದು ಮನಸಾ ದೃಢಪಡಿಸುವ ಒಂದೇ ಒಂದು ಮಾತು ಅವರ ಬಾಯಿಂದ ಬರಲಿಲ್ಲ. ಇದು ಈ ಭಾರತರತ್ನ ಬಿರುದಾಂಕಿತ ಜೀವದ ತಿರುಳು.
ಸಂಘ ಪರಿವಾರದ ನಿಲುವುಗಳಿಗೆ ಅನುಗುಣವಾಗಿ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ ಹೋರಾಟದಲ್ಲಿ ಅಪ್ಪಿತಪ್ಪಿಯೂ ಪಾಲ್ಗೊಳ್ಳದ ವಾಜಪೇಯಿ, ಭಾರತದ ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಜೀವನ ಕಂಡ ಅಗ್ರಗಣ್ಯ ಧುರೀಣರಲ್ಲೊಬ್ಬರು ಎಂಬುದರಲ್ಲಿ ಅನುಮಾನವಿಲ್ಲ. ಆದರೆ ಅವರೆಂದೂ ನನ್ನ ಪಾಲಿನ ರಾಷ್ಟ್ರನಾಯಕರಾಗಲಾರರು. ಬಹುಸಂಸ್ಕೃತಿಯ ಭಾರತದ ಜೀವಾಳವನ್ನು ಒಪ್ಪಿ ಗೌರವಿಸದವರನ್ನು ‘ರಾಷ್ಟ್ರನಾಯಕ’ ಎಂದು ಹೇಗೆ ತಾನೇ ಒಪ್ಪಲು ಸಾಧ್ಯ?